Một Phó giáo sư trẻ bị phanh phui điều hành “chợ đen” đạo văn quốc tế

Đó là PGS Dmitry Bokov, chuyên gia hóa dược tại Đại học Y khoa số 1 Moscow (Đại học Sechenov). Điều tra cho thấy Bokov đã trả tiền để xuất hiện với tư cách đồng tác giả trong các bài nghiên cứu đạo văn - được bán thông qua nhiều “sàn giao dịch” khác nhau - sau đó sử dụng chính những nền tảng đó để xuất bản các bài nghiên cứu trên các tạp chí khoa học uy tín của phương Tây.

Với 260 bài nghiên cứu trong vòng 5 năm, trong đó riêng năm 2022 đã có đến 100 bài (tức là trung bình mỗi tuần có 2 bài), Bokov đã thổi phồng chỉ số h-index (chỉ số học thuật) của mình lên ngang tầm với nhiều nhà khoa học từng đoạt giải Nobel Vật lý.

Ban đầu, các nhà điều tra nghi ngờ Bokov làm như vậy để nhận được học bổng hoặc các khoản tài trợ nghiên cứu. Tuy nhiên, nguyên nhân hóa ra lại sâu sa hơn nhiều: sau khi xâm nhập vào mạng lưới đạo văn, Bokov đã xây dựng “sàn giao dịch đạo văn” toàn cầu của riêng mình.

"Sàn giao dịch đạo văn" toàn cầu

Theo các nhà điều tra, trong nhiều năm, Bokov đã mua quyền đồng tác giả của các báo cáo, nghiên cứu khoa học đạo văn hoặc được viết lại. Những báo cáo, nghiên cứu này được bán thông qua các nền tảng như sàn giao dịch Mezhdunarodny Izdatel’ (tạm dịch là “Nhà xuất bản quốc tế”) có trụ sở tại Nga, Công ty xuất bản khoa học Latvia, và một sàn giao dịch không tên có trụ sở tại Iran, Iraq. Sau khi có tên, ông đã gửi các báo cáo, nghiên cứu này đến các tạp chí phương Tây có uy tín.

Từ việc trả tiền để được liệt kê làm đồng tác giả trong các báo cáo sao chép, Bokov dần trở thành một “nhà môi giới tác giả”: bán suất xuất hiện trong các báo cáo, nghiên cứu khoa học. Các đồng tác giả của các báo cáo, nghiên cứu – “khách hàng” của Bokov - thường là các cá nhân từ Iran, Iraq, Ấn Độ, Pakistan và Trung Quốc. Điều này tạo ra ảo tưởng về sự hợp tác quốc tế, “nâng tầm” uy tín của cả Bokov và các “đồng tác giả” của ông.

Hai khuôn mặt uy tín

Điều tra hé lộ Bokov hoạt động dưới hai vai trò.

Một mặt, Bokov là chuyên gia dinh dưỡng và hóa dược có uy tín tại Đại học Sechenov – xuất hiện với tư cách là tác giả nghiên cứu cùng với các đồng nghiệp ở Sechenov, Đại học RUDN hoặc các tổ chức khác của Nga, và đôi khi cùng cả các nhóm nghiên cứu từ cả các nước khác như Serbia, Litva.

Mặt khác, ông lại xuất hiện như một “đồng tác giả toàn cầu”, liên tục góp mặt trong hàng loạt công trình liên ngành cùng các tác giả đến từ châu Á và Bắc Phi, được công bố trên các tạp chí thuộc nhóm Q1-Q2 trong hệ thống Web of Science và Scopus.

Tuy nhiên, các tạp chí uy tín thường chỉ cho phép đăng tải một hoặc hai bài viết của Bokov – sau khi phát hiện dấu hiệu bất thường và bắt đầu từ chối các bài tiếp theo, nên sau đó ông tập trung vào các tạp chí thuộc nhóm Q3 trở xuống với tiêu chuẩn biên tập lỏng lẻo hơn và dễ bị thao túng.

Vai trò thứ hai được thực hiện nhờ uy tín mà Bokov xây dựng từ vai trò đầu tiên. Ông đã tận dụng danh tiếng của mình để điều hành “chợ đen” đạo văn quốc tế - không chỉ mua mà còn bán chúng. Khách hàng chính của ông là các học giả từ Trung Đông và Nam Á, những người mong muốn được có tên trên các tạp chí phương Tây để thăng tiến sự nghiệp.

Điều tra của tạp chí khoa học Nga T-invariant lưu ý, hoạt động của Bokov khiến tất cả các bên đều được hưởng lợi: mỗi bài báo xuất hiện trên tạp chí danh tiếng giúp Đại học Sechenov được nhận tài trợ từ ngân sách nhà nước, các “đồng tác giả” của Bokov nhận phần thường vì đạt “thành tích cao” và thăng tiếng, Bokov thì vừa có lợi nhuận và danh tiếng.

Khó phát hiện

Năm 2022, một số tạp chí bắt đầu chú ý đến các bài báo, báo cáo của “tác giả” Bokov – và ít nhất 19 tác phẩm đã bị rút lại, với lí do đạo văn, thuộc danh sách đồng tác giả đáng ngờ hoặc thao túng trích dẫn. Dù vậy, phần lớn các bài báo khác, đặc biệt ở các tạp chí xếp hạng thấp vẫn chưa bị phát hiện và tiếp tục được tính vào hồ sơ học thuật của Bokov.

Theo các nhà điều tra, việc đạo văn của Bokov được che đậy tinh vi và không dễ bị phát hiện bằng các phần mềm hiện hành. Chỉ khi đối chiếu thủ công từng câu chữ mới có thể phát hiện nội dung bị sao chép.

Trong thế giới học thuật ngày càng bị chi phối bởi các chỉ số và bảng xếp hạng, vụ việc của ông Bokov gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng thương mại hóa trong giới học thuật toàn cầu. Khi chỉ số và danh tiếng có thể được mua bằng tiền, niềm tin vào giá trị của nghiên cứu thật sự có thể bị bào mòn từng ngày.