Moscow xích lại Ankara

Nguồn: AFP

Tổng thống Putin cho biết Moscow sẽ phải thay thế dự án Dòng chảy phương Nam bằng những tuyến đường ống khác, đưa khí đốt đến các khu vực khác trên thế giới, đồng thời sẽ đẩy nhanh các dự án khí hóa lỏng. Một trong các định hướng thay thế đó là dự án xây dựng đường ống dưới biển dẫn khí đốt tới Thổ Nhĩ Kỳ, có khả năng vận chuyển 63 tỷ m3/năm, nhiều gấp 4 lần lượng khí đốt Thổ Nhĩ Kỳ mua của Nga mỗi năm. Moscow đề xuất kết hợp đường ống này với một trạm trung chuyển khí đốt ở rìa Đông Nam EU, biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Hy Lạp, để cung cấp khí đốt cho khu vực Nam Âu. Moscow nêu rõ Ankara là một đối tác được ưu tiên hơn và cam kết sẽ giảm giá mạnh cho Thổ Nhĩ Kỳ. Cụ thể, Nga sẽ tăng lượng khí đốt xuất khẩu tới Thổ Nhĩ Kỳ thêm 3 tỷ m3, với mức giá giảm 6% kể từ năm 2015.

Đánh giá về những chuyển động này, giới phân tích khu vực nhận định, Nga đang hướng tới Thổ Nhĩ Kỳ với tư cách là đối tác mới đầy tiềm năng ở châu Âu, cả trên phương diện kinh tế và địa chính trị. Vì vậy, các đề xuất mới của Nga nằm trong mô hình kinh doanh – địa chính trị để lôi kéo đồng minh. Moscow hiện là nguồn cung cấp năng lượng chính của Ankara và Thổ Nhĩ Kỳ là đối tác thương mại lớn thứ hai của Nga, chỉ sau Đức. Về địa chính trị, việc siết chặt quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ có ý nghĩa quan trọng với Nga khi Mỹ đang tìm cách lôi kéo đồng minh này trở lại cấu trúc liên minh thời Chiến tranh Lạnh. Cách đây 62 năm, Thổ Nhĩ Kỳ đã gia nhập NATO để hình thành lá chắn chống lại sự bành trướng của Liên Xô trong Chiến tranh Lạnh. Do nằm ở vị trí chiến lược giữa châu Á - Âu, chắn giữ tuyến đường biển huyết mạch Địa Trung Hải và Biển Đen, Thổ Nhĩ Kỳ lúc đó sẵn sàng hợp tác với các đồng minh Mỹ ở Trung Đông như Israel, Jordan và Iran, để cân bằng quyền lực với các đồng minh của Liên Xô gồm Ai Cập, Syria và Iraq. Khi Nga gia tăng ảnh hưởng ở châu Âu và Trung Đông, môi trường địa chính trị tương tự xuất hiện đã đẩy Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ xích lại gần nhau.

Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi trong vài thập kỷ qua. Ankara có thể không cảm thấy thoải mái với thái độ của Moscow nhưng lại phụ thuộc nhiều vào nguồn năng lượng nhập khẩu từ Nga. So với thời điểm năm 1952, Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay đã mạnh hơn rất nhiều về kinh tế, quân sự và có rất ít lợi ích trong việc trở thành đồng minh thấp bé của Mỹ. Thêm vào đó, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan và đảng Công lý và phát triển, Thổ Nhĩ Kỳ không hướng về phương Tây mà nhìn vào lịch sử của riêng mình cũng như tàn dư của Đế chế Ottoman, để tạo ảnh hưởng ở khu vực Trung Đông. Trong bối cảnh ấy, Ankara đang ngày càng có tiếng nói hơn tại khu vực chảo lửa của thế giới, vì vậy Moscow không dễ dàng bỏ qua.

Dòng chảy phương Nam là dự án tham vọng được Nga khởi động từ tháng 12.2012, vận chuyển khí đốt sang châu Âu mà không đi qua lãnh thổ Ukraine, nhằm giảm sự phụ thuộc vào đường ống trung chuyển khí đốt của nước láng giềng phía Nam này. Nhờ đó mà tăng an ninh năng lượng cho châu Âu và đa dạng hóa được các nguồn cung cấp khí đốt của Nga. Dòng chảy phương Nam được thiết kế đi qua đáy Biển Đen ở các khu vực đặc quyền kinh tế của Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Bulgaria, còn phần trên đất liền sẽ chạy qua lãnh thổ Bulgaria, Serbia, Hungary, Slovenia và kết thúc ở Italy. Nếu hoàn tất, dòng khí đốt đầu tiên sẽ được bơm qua đường ống vào cuối năm 2015.

Tuy nhiên, Dòng chảy Phương Nam đã làm bộc lộ những rạn nứt trong nội bộ EU. Trong khi các nước Hungary, Áo, Serbia và Bulgaria cùng nhiều quốc gia khác coi đây là giải pháp đối phó với nguy cơ tái diễn tình trạng gián đoạn nguồn cung khí đốt, được vận chuyển qua lãnh thổ Ukraine, thì Brussels và Washington lại cho rằng dự án này sẽ giúp Moscow tăng sự kiểm soát năng lượng của châu Âu. Vì thế, khi dự án đang triển khai đến phần đường ống đi qua lãnh thổ Bulgaria thì bị Sofia đình chỉ hồi tháng 6 vừa qua, theo yêu cầu của Ủy ban châu Âu (EC). EC cho rằng, dự án trên vi phạm luật cạnh tranh và chính sách đa dạng hóa nguồn cung năng lượng nhằm giảm dần sự phụ thuộc của EU vào khí đốt từ Nga.