Mong chờ hành động trong lĩnh vực “quốc sách hàng đầu”

Trong khuôn khổ chương trình, kỳ họp dành 2,5 ngày cho các phiên chất vấn, trả lời chất vấn đối với 4 Bộ trưởng (có sự tham gia của các bộ liên quan và các Phó Thủ tướng Chính phủ), với 454 lượt đại biểu Quốc hội đăng ký chất vấn, 112 lượt đại biểu Quốc hội chất vấn, tranh luận cho thấy: các đại biểu Nhân dân đã trăn trở với thực tiễn, mang đến nghị trường rất nhiều vấn đề nóng hổi từ cuộc sống, đòi hỏi trách nhiệm giải trình và giải pháp cụ thể của các cơ quan quản lý nhà nước nhằm giải quyết các “điểm nghẽn” trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đặc biệt quan tâm lĩnh vực “quốc sách hàng đầu”

Cùng với các vấn đề Nhân dân quan tâm trong lĩnh vực lao động, việc làm, bảo hiểm xã hội, thực hiện các chính sách hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế sau đại dịch Covid-19, chính sách dân tộc, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông, vận tải... Cử tri và Nhân dân rất quan tâm phiên chất vấn và trả lời chất vấn về nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực khoa học và công nghệ, với 120 đại biểu đăng ký chất vấn - số lượng cao nhất trong số 4 nhóm vấn đề chất vấn - thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Nhân dân cả nước trong lĩnh vực “quốc sách hàng đầu”.

Xác định vai trò khoa học và công nghệ là động lực quan trọng nhất để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, phát triển kinh tế tri thức, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, là điều kiện cần thiết giữ vững độc lập dân tộc. Quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng và Nhà nước ta rất coi trọng phát triển khoa học và công nghệ, khẳng định “Cùng với giáo dục - đào tạo, khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu”. Đồng thời, đã có nhiều chính sách đầu tư, phát triển và đã đạt được những thành tựu quan trọng trên nhiều lĩnh vực thuộc khoa học xã hội - nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ...

Hệ thống các tổ chức khoa học và công nghệ phát triển mạnh, đội ngũ nhân lực khoa học và công nghệ tăng cả về số lượng và chất lượng. Trong đó, có nhiều nhà khoa học uy tín, được thế giới công nhận. Theo Báo cáo Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2022 của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, Việt Nam xếp vị trí 48/132 quốc gia, nền kinh tế; nằm trong Top 50 và đứng thứ 2 trong nhóm 36 nền kinh tế thu nhập trung bình thấp; đứng thứ 10 trong số 17 nền kinh tế ở Đông Nam Á và châu Đại Dương; thứ 4 khu vực Đông Nam Á.

Tổng kết, đánh giá khoa học các đề tài nghiên cứu, ứng dụng

Tuy nhiên, dư luận Nhân dân còn băn khoăn khi theo dõi nội dung chất vấn của đại biểu Lê Thanh Vân về việc có bao nhiêu đề tài nghiên cứu khoa học sử dụng ngân sách nhà nước được đưa vào ứng dụng? Trong số đó, có bao nhiêu đề tài mang lại kết quả thiết thực? Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt trả lời đại ý: hoạt động khoa học công nghệ có tính đặc thù, đi tìm những cái mới nên có thể thành công, có thể không thành công, có thể thành công sớm hoặc có thể thành công muộn. Do đó, việc tính toán cụ thể có bao nhiêu đề tài đã đưa vào ứng dụng là điều rất khó xác định. Điều quan trọng là làm sao chúng ta xác định được những kết quả đó phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học của bản thân các nhà nghiên cứu khoa học; góp phần nâng xếp hạng của các trường đại học nước ta trên bản đồ xếp hạng khu vực và thế giới.  

Đành rằng, sản phẩm nghiên cứu khoa học khó có thể phát huy hiệu quả trong một sớm một chiều và nếu thất bại thì cũng có thể là tiền đề cho thành công ở tương lai, nhưng không phải là không có phương pháp khoa học để thống kê, đánh giá hiệu quả các đề tài nghiên cứu trong ngắn hạn và dài hạn. Cử tri và Nhân dân mong các cơ quan quản lý nhà nước nói chung và cơ quan khoa học và công nghệ các cấp nói riêng, định kỳ phải có tổng kết, đánh giá khoa học các đề tài nghiên cứu, ứng dụng có sử dụng ngân sách Nhà nước hoặc xã hội hóa; kể cả các đề tài làm tiêu chí xét khen thưởng theo quy định của Luật thi đua khen thưởng, các đề tài đoạt giải tại các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học cơ sở và THPT đang gây nhiều tranh cãi hiện nay, để tránh lãng phí thời gian, tiền của của Nhân dân và xóa bỏ bệnh thành tích, bệnh thiếu trung thực trong nghiên cứu khoa học. 

Dư luận cử tri và Nhân dân cũng băn khoăn đặt câu hỏi: các đề tài nghiên cứu trong giai đoạn chống dịch Covid-19 được công bố rầm rộ, tiêu tốn hàng tỷ đồng ngân sách nhà nước nay hiệu quả thế nào? Vì sao nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, phát triển, ứng dụng công nghệ (kể cả các quy hoạch kinh tế, quy hoạch chung xây dựng...) không công khai để Nhân dân theo dõi, phản biện, giám sát và tham gia thực hiện? Hàng triệu báo cáo sáng kiến, đề tài nghiên cứu khoa học của cán bộ, công chức, viên chức làm căn cứ xét tặng danh hiệu thi đua; hàng ngàn đề tài của học sinh THCS, THPT đoạt giải trong các kỳ thi sáng tạo khoa học, kỹ thuật cấp huyện, tỉnh, cấp quốc gia có thực chất không, được ứng dụng ra sao? Bởi vì, các đề tài học sinh phổ thông đoạt giải đều có chuyên môn sâu về hóa học, sinh học, y dược học, kỹ thuật... mà học sinh phổ thông không thể đủ kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm để nghiên cứu, thực hiện.

Quan tâm hơn đến khoa học xã hội và nhân văn

Một vấn đề thực tiễn được Nhân dân quan tâm đó là lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Trong khi đó, lĩnh vực này cung cấp luận cứ cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; góp phần xây dựng hệ thống quan điểm phát triển đất nước; khẳng định lịch sử hình thành và phát triển dân tộc, chủ quyền Quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam; là một trong những yếu tố có ý nghĩa hết sức quan trọng, cấp thiết, trực tiếp tác động đến ý thức chính trị, pháp quyền, văn hóa, hiệu quả cải cách nền hành chính quốc gia...

Chẳng hạn, vấn đề nghiên cứu, ứng dụng khoa học hướng tới một nền hành chính hiện đại, phát triển nhằm nâng cao hiệu suất mỗi vị trí việc làm, góp phần tăng năng suất các nhân tố tổng hợp, khắc phục tình trạng trì trệ, “sợ sai, sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm” trong quản lý công hiện nay. Hay việc nghiên cứu, đánh giá hiệu quả mô hình: “Bí thư cấp ủy kiêm Chủ tịch UBND” ở cấp xã được một số địa phương duy trì thí điểm kéo dài gần 20 năm nay mà chưa một lần có tổng kết khoa học. Trên cơ sở đó, rút ra bài học kinh nghiệm, luận cứ khoa học có nên tiếp tục hay dừng thí điểm, có nên nhân rộng các mô hình quản lý nói trên hay không.

Kỳ vọng kết quả của hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ Năm, Quốc hội Khóa XV sẽ sớm biến thành hành động trong thực tiễn, đáp ứng lòng tin và mong đợi của cử tri và Nhân dân.