Mở rộng phạm vi đối tượng áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

Bổ sung thời gian thực hiện một số thủ tục tố tụng

Góp ý vào nội dung liên quan đến thẩm quyền ra lệnh, quyết định bắt bị can, bị cáo để tạm giam tại điểm c khoản 1 Điều 113, đại biểu Lã Thanh Tân đề nghị bỏ cụm từ “Thẩm phán giữ chức vụ” do Chánh tòa, Phó Chánh tòa Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao đã là thẩm phán, nên không cần thiết phải có thêm cụm từ này.

Đồng thời, đại biểu cũng đề nghị bổ sung “Tòa án quân sự trung ương” sau “Tòa án nhân dân tối cao” cho đầy đủ, vì theo các Điều 65, 68 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024, cơ cấu tổ chức của Tòa án quân sự trung ương có các Tòa phúc thẩm; với nhiệm vụ phúc thẩm đối với bản án, quyết định của Tòa án quân sự cấp quân khu chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. Tòa phúc thẩm có Chánh tòa, Phó Chánh tòa là Thẩm phán bậc 3, có năng lực thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn này.

Cụ thể, sửa điểm c khoản 7 thành: “Chánh án, Phó chánh án Tòa án nhân dân và Chánh án, Phó Chánh án Tòa án quân sự các cấp; Chánh tòa, Phó Chánh tòa Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án quân sự trung ương; Hội đồng xét xử”.

Theo đại biểu, quy định tại khoản 32 Điều 1 dự thảo sửa đổi, bổ sung Điều 367 về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành đã được cụ thể hóa về thời gian của nhiều hoạt động tố tụng. Tuy nhiên, vẫn còn một số hoạt động tố tụng quy định chung chung (thời gian tòa án chuyển hồ sơ, bản án tử hình cho Tòa án tối cao, Viện kiểm sát tối cao); một số nội dung cần quy định rõ thêm (trường hợp bị án rút đơn xin ân giảm, thời gian bị án làm đơn xin ân giảm khi quyết định kháng nghị giám đốc thẩm của Viện trưởng Viện kiểm sát tối cao không được chấp nhận…).

Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung cụ thể thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành được thực hiện, cụ thể:

a) Sau khi bản án tử hình có hiệu lực pháp luật, trong thời hạn 07 ngày hồ sơ vụ án phải được gửi cho Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và bản án phải được gửi ngay cho Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao…

đ) Bản án tử hình được thi hành nếu Chánh án Tòa án nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao không kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm và người bị kết án không có đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước hoặc có đơn rút đơn xin ân giảm lên chủ tịch nước.

Trường hợp bản án tử hình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm mà Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm Tòa án nhân dân tối cao quyết định không chấp nhận kháng nghị và giữ nguyên bản án tử hình, Tòa án nhân dân tối cao phải thông báo ngay cho người bị kết án biết để họ làm đơn xin ân giảm hình phạt tử hình, trong thời hạn 07 ngày kể từ ngày nhận được thông báo, người bị kết án được gửi đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước;

e) Trường hợp người bị kết án có đơn xin ân giảm lên Chủ tịch nước thì trong thời hạn 1 tháng kể từ ngày có quyết định không kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm hoặc 1 tháng kể từ ngày Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao bác kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao báo cáo Chủ tịch nước xét đơn xin ân giảm. Trong thời hạn 1 năm kể từ ngày nhận được báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Chủ tịch nước xem xét quyết định ân giảm đối với người bị kết án.

Đại biểu cho rằng, khi có căn cứ quy định tại khoản 3 Điều 40 của Bộ luật Hình sự hoặc trường hợp hết thời hiệu thi hành bản án tử hình theo khoản 2 Điều 60 Bộ luật Hình sự thì Chánh án Tòa án đã xét xử sơ thẩm không ra quyết định thi hành án tử hình và báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao để xem xét, quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cho người bị kết án. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Điều này.

Bổ sung quy định phù hợp với Luật Tư pháp người chưa thành niên

Góp ý về quy định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, đại biểu Lã Thanh Tân cho rằng, Điều 449 Bộ luật Tố tụng hình sự (luật hiện hành và dự thảo sửa đổi) chỉ áp dụng với đối tượng đã bị khởi tố bị án.

Tuy nhiên, theo đại biểu, trường hợp trong giai đoạn giải quyết tin báo tố giác tội phạm, Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì xử lý thế nào? Lúc này, khởi tố bị can thì không được vì xác định đối tượng không có năng lực trách nhiệm hình sự; nếu không áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh để đối tượng ở ngoài xã hội, nguy cơ tiếp tục gây án rất cao (nhiều đối tượng còn lợi dụng bệnh án để ngang nhiên phạm tội).

Do đó, đại biểu đề nghị thay cụm từ “bị can” bằng cụm từ “người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội”, hoặc bổ sung "người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội" sau "bị can" trong khoản 1 điều này để mở rộng phạm vi đối tượng bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

Cụ thể, nên quy định: “Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh…”

Đại biểu cũng đề nghị xem xét sửa đổi khoản 4 Điều 153 BLTTHS theo hướng bỏ thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân. Vì quy định Tòa án nhân dân có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự là chưa thực sự phù hợp với quy định tại khoản 1 Điều 102 Hiếp pháp năm 2013 “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”.

Về thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân khu vực trong quá trình điều tra các vụ án hình sự nghiêm trọng, theo đại biểu, dự thảo BLTTDS (sửa đổi) vẫn còn một số bất cập.

Cụ thể, tại khoản 1 Điều 239, khoản 1 Điều 268 dự thảo BLTTHS sửa đổi quy định thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân khu vực thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra những vụ án hình sự về tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật Hình sự quy định đến 20 năm tù… nhưng không có thẩm quyền gia hạn tạm giam và gia hạn điều tra (Khoản 3 Điều 173, khoản 5 Điều 172).

Việc đề nghị Viện kiểm sát nhân dân cấp trên gia hạn sẽ dẫn đến nhiều bất cập, có thể kéo dài thời gian quyết định việc gia hạn, ảnh hưởng đến thời hạn giải quyết vụ án. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung quy định Viện kiểm sát nhân dân khu vực được gia hạn tạm giam, gia hạn điều tra lần 1 đối với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng thuộc thẩm quyền đã thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra.

Bên cạnh đó, đại biểu Lã Thanh Tân cho rằng, Luật Tư pháp người chưa thành niên có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, quy định 12 biện pháp xử lý chuyển hướng, gồm: khiển trách; xin lỗi bị hại; bồi thường thiệt hại; giáo dục tại xã, phường, thị trấn; quản thúc tại gia đình; hạn chế khung giờ đi lại…); bổ sung thêm 2 biện pháp ngăn chặn (giám sát điện tử, giám sát bởi người đại diện). Để bảo đảm tính thống nhất, phù hợp giữa các văn bản pháp luật, đề nghị bổ sung các quy định đối với các biện pháp nêu trên.