Minh bạch để củng cố niềm tin thúc đẩy phát triển

Nguồn: ITN

- Ở bất cứ nước nào, ngoài các thông tin liên quan đến bí mật quốc gia, bí mật cá nhân hay tổ chức, mọi thông tin khác đều phải được công khai để người dân có quyền tiếp cận. Số lượng thông tin bị hạn chế vì lý do nhất định và sau một thời hạn nhất định, mới có thể được giải mật để mọi người đều được biết. Khi đó, người dân và doanh nghiệp có điều kiện hiểu biết, tự lựa chọn hành vi của mình, doanh nghiệp tự lựa chọn chiến lược kinh doanh... Nếu thông tin bị giấu giếm, hơn thế chỉ chia sẻ cho một số ít người thân quen vì mục đích tư lợi thì sẽ ảnh hưởng tới lợi ích của số đông dân cư, cuối cùng làm tổn hại cho sự phát triển chung của quốc gia.

 Có nhiều ví dụ thực tế, chẳng hạn, ở một số địa phương, quy hoạch phát triển, quy hoạch đô thị, quy hoạch đất đai... vẫn còn là “sở hữu” riêng của không nhiều người do cả lý do chủ quan và khách quan, thậm chí gần đây tuy có nhấn mạnh công khai, công bố thông tin công khai, nhưng nội dung thông tin lại thiếu minh bạch. Rồi tình hình giá sữa, giá thuốc và cả các giá độc quyền như điện, xăng dầu... cũng còn thiếu minh bạch, ảnh hưởng tới lợi ích người tiêu dùng, đang gây bức xúc cho người dân.

- Có ý kiến cho rằng, những quốc gia có tính minh bạch cao thường là những quốc gia xếp hàng đầu về tự do và thu nhập. Vậy đối với những nước chậm phát triển hoặc đang trong quá trình phát triển như nước ta thì đâu là nguyên nhân cản trở sự minh bạch?

- Ở nước ta, chúng ta chưa quen so sánh với quốc tế, vì còn nhiều vấn đề mang tính kỹ thuật thống kê, dễ bị khập khiễng, dù so sánh quốc tế là cực kỳ quan trọng trong thời hội nhập sâu rộng như ngày nay. Đối với các nước đang phát triển, cùng với sự tăng trưởng kinh tế của cả nước, thì sự hưởng thụ lại không đều nhau. Khoảng cách thu nhập và thụ hưởng bị doãng ra. Một số tầng lớp dân cư, gồm 20% nghèo theo tiêu chuẩn quốc tế (theo tiêu chuẩn Việt Nam là dưới 10%) và những người cận nghèo đang là tầng lớp dân cư bị nhiều thiệt thòi trong không chỉ thu nhập, mà cả trong thụ hưởng các thành quả văn hóa, giáo dục, y tế và trong cơ hội phát triển. Cho nên trong sự thụ hưởng thông tin cũng không đồng đều nhau. Riêng trong lĩnh vực thông tin, không chỉ tiền mà thông tin do người nắm được thông tin có thể tạo nguồn tiền rất lớn, gây ra chênh lệch thu nhập. Vì vậy công khai minh bạch thông tin giúp người dân hành động đúng, đồng thời giám sát được cơ quan công quyền, các công chức, quan chức…

- Thưa Ông, sự chênh lệch này xuất phát từ nguyên nhân nào?

- Một phần sự chênh lệch này có lý do khách quan, nhưng một phần khác rất quan trọng là các nhân tố chủ quan, khi một số người đã lợi dụng sự thiếu hiểu biết về luật pháp của số đông cư dân và do những quan hệ thân quen đã chiếm đoạt thông tin cho mục đích riêng, nhờ tạo ra các thông tin nhiễu, thông tin ảo, thông tin thiếu minh bạch. Điều đó đòi hỏi phải nỗ lực để có thông tin minh bạch ngay từ quy định của pháp luật. Vai trò giám sát của người dân và các tổ chức xã hội rất quan trọng để phát hiện các bất cập về thông tin đó, làm cho thông tin ngày càng công khai và minh bạch. Trong điều kiện internet phát triển, thì tác động của báo chí cũng rất quan trọng để người dân phản ánh những thông tin cần công khai và minh bạch, phục vụ phát triển.

- Theo Ông, cơ chế nào khiến cho một số người có thể “độc quyền” hoặc giấu giếm thông tin để trục lợi riêng?

- Đầu tiên là do số đông chưa coi trọng ý nghĩa của thông tin, cho nên một số người có văn bản, tài liệu riêng. Hoặc là việc in ấn, phổ cập bằng internet còn khó khăn cho nên bỏ qua vì người ta chưa truyền đạt được. Đến khi phương thức chuyển tải ngày càng dễ hơn thì thấy thông tin vẫn mù mờ, một số người đã lợi dụng chức vụ, địa vị của mình để chiếm đoạt sự hiểu biết thông tin đó và truyền đạt đến cho toàn dân chậm hoặc không đầy đủ, làm cho thông tin bị méo mó đi, không minh bạch. Thậm chí cũng công bố thông tin nhưng chỉ một phần, nghĩa là công khai nhưng chưa minh bạch và qua đó người ta có thể lợi dụng để biết trước tình hình, như biết trước quy hoạch để mua mảnh đất ở chỗ khác, tránh bị giải tỏa… Những ví dụ này có thể thấy rất nhiều trong xã hội, làm cho tình hình phát triển KT - XH bị méo mó.

- Những năm qua, thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, chúng ta đã và đang thực hiện công khai minh bạch trong rất nhiều lĩnh vực quan trọng như quy hoạch sử dụng đất, huy động và sử dụng ngân sách, các dự án đầu tư công, các thủ tục hành chính… Tuy nhiên, trong đời sống kinh tế - xã hội hiện nay, theo quan sát của Ông, những ngành, lĩnh vực nào còn ẩn chứa sự kém minh bạch?

- Tôi không làm việc ở cơ quan có tầm kiểm soát chung, nhưng bằng thông tin trên báo, đài, bằng trải nghiệm qua thực tế thì thấy có một số ngành và lĩnh vực làm việc còn kém minh bạch. Đó là: lĩnh vực tài chính công, trong đó có vấn đề thu thuế, chi tiêu ngân sách cho đầu tư công và chi thường xuyên... Thiếu minh bạch. Báo cáo cuối năm, rồi kiểm toán, nhưng các thông tin công bố không cập nhật, khó so sánh, thiếu giải thích… nên có công khai mà thiếu minh bạch; lĩnh vực quản lý đất đai và tài nguyên thiên nhiên cũng chưa được quản lý công khai, minh bạch, còn hình thức, nên bị một số người lợi dụng; lĩnh vực quy hoạch đất đai, quy hoạch đô thị… cũng thiếu minh bạch, nên các quy hoạch này dễ bị nhóm lợi ích không tốt lợi dụng.

Khi xã hội càng phát triển, người dân mới thấy quyền, tiếng nói của mình, của cộng đồng rất quan trọng nhưng đã bị một số người do vị trí, chức vụ mà tư lợi, làm ảnh hưởng đến lợi ích chung. Muốn sửa chữa cần có sự thống nhất hành động của cả hệ thống chính trị, sự tham gia mạnh mẽ của người dân trong cơ chế dân chủ và sự giám sát quan trọng của hệ thống báo chí…

- Những lĩnh vực Ông vừa đề cập đều có vai trò rất lớn trong phát triển kinh tế - xã hội. Theo Ông, vì sao các ngành này chưa đáp ứng được yêu cầu chính đáng của dư luận, của nhân dân?

- Vấn đề công khai minh bạch trong giá cả năng lượng, dịch vụ y tế, giáo dục, viễn thông… đang được người dân rất chú ý. Giá cả phải đi với chất lượng dịch vụ. Mức giá này trong khi tế thị trường chủ yếu không phải dựa trên giá thành (do hiệu quả hoạt động) mà phải được so kè trên thị trường, qua quan hệ cung cầu. Nếu giá dịch vụ đơn vị này quá đắt thì dân có quyền chọn đơn vị khác cung ứng. Hiện nay có tình trạng độc quyền giá dựa vào độc quyền thông tin. Họ thường vin rằng giá thành cao, nhưng giá thành không thể là căn cứ duy nhất để tính giá bán cho người dân. Do đó, chỉ có điều kiện tự do kinh doanh trên thị trường (các sản phẩm và dịch vụ không cấm, mà là phần lớn) thì mới có thể sàng lọc để tìm ra dịch vụ tốt nhất, sản phẩm hợp lý nhất.

- Theo Ông, cần có cơ chế quản lý, điều hành như thế nào để đạt được sự minh bạch cao trong các lĩnh vực KT - XH?

- Trong tương lai, cần thay đổi tư duy phát triển cho tương ứng với quá trình chuyển đổi sang thể chế kinh tế thị trường, trong đó công khai minh bạch là yêu cầu quan trọng hàng đầu. Các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ để tham gia quá trình này. Cần có cơ chế từ đầu đến cuối, không phải trong thực hiện một dự án mà công khai minh bạch từ khâu hoạch định chính sách… Bởi cái sai của một dự án cụ thể không lớn, nhưng sai lầm trong một quyết định, một chính sách thì ảnh hưởng rất lớn. Nhớ những năm trước đây, thời kỳ đầu đổi mới, chúng ta phải dò đường cũng để lại kinh nghiệm về công khai minh bạch ngay trong những chính sách để phát triển. Các phương tiện thông tin đại chúng, báo chí, phát thanh, truyền hình ngày càng phát triển cũng góp phần rất quan trọng để người dân tiếp cận thông tin dễ dàng hơn. Đồng thời người dân cũng mong mỏi các cơ quan công quyền quan tâm, làm sao những thông tin trực tiếp liên quan đến cuộc sống của người dân được đưa ra lấy ý kiến công khai, chứ không mang tính hình thức. Người dân ngày càng đòi hỏi, Quốc hội cũng đang xem xét và đề nghị các vị dân biểu phải nỗ lực, để người dân được thụ hưởng về quyền lợi vật chất và tinh thần.

- Xin cảm ơn Ông!