Miền đất hứa

Không phải tới giờ Trung Quốc mới cảm thấy “bí bách” về nhu cầu lương thực. Trong 3 thập kỷ qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng đã tạo ra một tầng lớp giàu có mới ở xã hội Trung Quốc, đẩy nhu cầu về lương thực lên cao. Kể từ những năm 90 của thế kỷ trước, để giải quyết mức cầu ngày càng lớn này, Trung Quốc bắt đầu khuyến khích thiết lập các doanh nghiệp nông nghiệp ở nước ngoài. Ban đầu, chủ yếu là đầu tư sang các nước láng giềng như Lào, Mianma và Cambodia. Tuy nhiên, tình trạng khan hiếm đất đai cũng như bùng nổ dân số ở các nước này dẫn đến những khó khăn buộc Bắc Kinh phải chuyển hướng sang châu Phi kể từ đầu thập kỷ này.

Các quốc gia châu Phi với diện tích rộng lớán cùng mật độ dân số thưa thớt tỏ ra sẵn sàng đón nhận Trung Quốc. Hầu hết đầu tư của Trung Quốc vào nông nghiệp châu Phi đang tập trung ở miền Nam châu lục, tại các nước Mozambique, Tanzania, Malawi và Angola. Vụ đầu tư lớn đầu tiên là năm 1995 khi Zhongkan Farm, một công ty tư nhân của Trung Quốc, đầu tư 220.000 USD vào một dự án trang trại ở Zambia. Đến năm 2007, Trung Quốc đã có khoảng 63 dự án đầu tư nông nghiệp ở miền Nam châu Phi với quy mô từ các nông trại nhỏ cho đến các bãi thả gia súc lớn.

Trong 2 năm qua, chính quyền trung ương Trung Quốc đã thường xuyên khuyến khích các tập đoàn quốc doanh đầu tư vào các nông trại ở châu Phi. Đầu năm 2008, Bắc Kinh cam kết đầu tư 800 triệu USD để hiện đại hóa ngành nông nghiệp của Mozambique. Kế hoạch này bao gồm tăng sản lượng gạo của Mozambique từ 100.000 tấn hiện nay lên 500.000 tấn mỗi năm trong vòng 5 năm tới. Với mục tiêu trên, Bắc Kinh đang tài trợ cho việc thiết lập một Viện nghiên cứu cây trồng cũng như một số trường nông nghiệp nhỏ khác ở quốc gia châu Phi này. Hơn 100 chuyên gia nông nghiệp Trung Quốc đang đóng ở Mozambique, trong đó có đội ngũ đến từ Viện cấy ghép lúa Hồ Nam, trung tâm hàng đầu của Trung Quốc trong lĩnh vực nghiên cứu cấy ghép lúa.

Với Tanzania, tháng 4.2008, Trung Quốc thông báo sẽ đầu tư 400 triệu USD giúp hiện đại hóa nền nông nghiệp nước này. Một phần quan trọng trong các khoản đầu tư đó đang hướng về Angola, đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc ở châu Phi, chủ yếu là dầu mỏ. Riêng nguồn cung dầu mỏ từ quốc gia này chiếm tới 15% tổng lượng nhập khẩu dầu mỏ của Trung Quốc. Với diện tích rộng lớn, trong khi dân số chỉ 16 triệu người, Angola đang được coi là một địa điểm đầu tư nông nghiệp lý tưởng của Bắc Kinh, đặc biệt là các sản phẩm thịt bò bên cạnh những mặt hàng cao cấp hơn cũng đang có nhu cầu ngày càng tăng ở Trung Quốc như cà phê, đồ gia vị, trái cây, đường và bông.

“Cách mạng xanh” là điều mà Bắc Kinh luôn hứa hẹn với các quốc gia châu Phi, theo đó, sản lượng nông nghiệp sẽ tăng nhanh nhờ áp dụng các công nghệ mới và hệ thống quản lý tốt hơn. Hiện Bắc Kinh đã hỗ trợ ngành nông nghiệp lục địa đen 600 triệu USD kể từ năm 2002. Dù động lực chính của Trung Quốc khi hướng về nông nghiệp châu Phi là để đáp ứng nhu cầu lương thực ngày càng tăng của mình, các quốc gia Lục địa Đen cũng được hưởng lợi không ít vì chính họ cũng thực sự cần hiện đại hóa nông nghiệp để bảo đảm an ninh lương thực cũng như xuất khẩu. Nếu Trung Quốc thực sự có thể giúp phát động một cuộc “cách mạng xanh” ở châu Phi, hàng triệu người tại đây sẽ có cơ hội hướng đến tương lai tốt đẹp hơn. Nhưng Bắc Kinh cần cân nhắc thích đáng đến môi trường vì vấn đề này rất có thể sẽ trở thành mặt trái không mong muốn trong quá trình hợp tác phát triển nông nghiệp giữa Trung Quốc và châu Phi.