Tổ chức lực lượng phòng không nhân dân trong các doanh nghiệp

Tại Họp báo công bố Lệnh của Chủ tịch Nước với các luật được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ Tám, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, Trung tướng Đỗ Xuân Tụng, Luật Phòng không nhân dân năm 2024 được ban hành nhằm tạo khung pháp lý cho việc xây dựng, huy động, tổ chức hoạt động phòng không nhân dân. Quản lý các tàu bay không người lái, phương tiện bay khác và bảo đảm an toàn phòng không, nâng cao hiệu quả pháp lý của hệ thống pháp luật về phòng không nhân dân; góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh, toàn diện, phát huy sức mạnh tổng hợp của đất nước để bảo vệ vững chắc vùng trời tổ quốc.

Luật quy định về nhiệm vụ phòng không nhân dân là huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, phòng, chống địch đột nhập, tiến công đường không và tham gia quản lý, bảo vệ vùng trời ở độ cao dưới 5.000 mét. Quy định nêu trên dựa trên cơ sở nhiệm vụ, vũ khí, trang bị được biên chế, khả năng tác chiến của lực lượng phòng không nhân dân và quan hệ phối hợp với các lực lượng khác trong sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu, phòng, chống địch tiến công đường không.

Cụ thể, lực lượng phòng không quốc gia được trang bị vũ khí, khí tài hiện đại có nhiệm vụ quản lý, bảo vệ vững chắc vùng trời Tổ quốc Việt Nam ở độ cao dưới và trên 5.000m. Vì vậy, phạm vi quản lý trên 5.000m do lực lượng phòng không quốc gia đảm nhiệm. Hiện nay, lực lượng phòng không nhân dân đã được trang bị vũ khí có tầm bắn trên 5.000m; được trang bị các phương tiện trinh sát phòng không đủ khả năng quan sát, phát hiện được mục tiêu ở độ cao dưới 5.000m. Do vậy, lực lượng phòng không nhân dân đủ khả năng tham gia quản lý, bảo vệ vùng trời ở độ cao dưới 5.000m. Hơn nữa, qua nghiên cứu phương thức tác chiến của không quân các quốc gia chủ yếu hoạt động ở độ cao thấp và cực thấp (ở độ cao dưới 5.000m mới sử dụng được nhiều loại vũ khí, chỉ ở độ cao thấp, máy bay mới hạn chế được khả năng phát hiện của ra đa và xác suất tiêu diệt mục tiêu cao hơn, chính xác hơn).

Luật cũng quy định rõ yêu cầu về hoạt động chỉ đạo phòng không nhân dân bảo đảm xuyên suốt cả trong thời bình, trong thời chiến và không thể tách rời. Về tổ chức lực lượng phòng không nhân dân, huy động lực lượng rộng rãi, hoạt động phòng không nhân dân trong tình trạng khẩn cấp về quốc phòng hoặc tình trạng chiến tranh đã được quy định tại các Điều 13, 14 của Luật.

Đáng lưu ý, Luật quy định về tổ chức lực lượng phòng không nhân dân trong các doanh nghiệp, nhằm bổ sung chức năng, nhiệm vụ cho lực lượng tự vệ, không làm phát sinh chi phí tuân thủ; đồng thời, việc tổ chức bồi dưỡng, tập huấn, huấn luyện lực lượng này gắn liền với việc huấn luyện tự vệ của doanh nghiệp. Được biết, một số cơ quan, tổ chức doanh nghiệp có tổ chức lực lượng tự vệ đã tổ chức lực lượng tự vệ phòng không, có trang bị, quản lý, hướng dẫn về phòng không nhân dân của cơ quan quân sự địa phương.

Luật nêu rõ cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nào có tổ chức lực lượng tự vệ thì tổ chức lực lượng phòng không nhân dân ở đó. Đối với cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp nhỏ, với số lượng nhân lực ít, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định phù hợp về quy mô tổ chức lực lượng phòng không nhân dân huy động theo hướng không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp và việc thực hiện nhiệm vụ của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp.

Quản lý tàu bay không người lái, phương tiện bay khác từ khi nhập khẩu

Luật cũng quy định về nhập khẩu, xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập tàu bay không người lái, phương tiện bay khác. Bởi lẽ, tàu bay không người lái và phương tiện bay khác đang được nghiên cứu, ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội, phục vụ nhiều lợi ích cho phát triển kinh tế - xã hội, song cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ đe dọa đến quốc phòng, an ninh, an toàn hàng không và trật tự, an toàn xã hội, vì vậy cần thiết phải quản lý chặt chẽ ngay từ khi nhập khẩu.

Luật lược bỏ quy định Bộ Công Thương cấp phép xuất khẩu đối với tàu bay không người lái và phương tiện bay khác. Tuy nhiên, đối với tàu bay không người lái và phương tiện bay khác phục vụ nhiệm vụ quốc phòng, an ninh vẫn cần thiết phải quy định Bộ Quốc phòng, Bộ Công an cấp phép xuất khẩu, nhập khẩu để bảo đảm yêu cầu về bí mật quân sự, bí mật an ninh và do Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an quy định.

Đồng thời, để bảo đảm chặt chẽ, thống nhất, thuận lợi trong tổ chức thực hiện, Luật đã quy định tách bạch về thẩm quyền của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Công an và Chính phủ về nhập khẩu, xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, tạm xuất tái nhập tàu bay không người lái và phương tiện bay khác.

Luật đã bổ sung quy định về cơ quan có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện đối với cơ sở nghiên cứu chế tạo, thử nghiệm, sản xuất, sửa chữa, bảo dưỡng tàu bay không người lái và phương tiện bay khác thì có thẩm quyền thu hồi Giấy chứng nhận khi cơ sở đó không còn đủ điều kiện và giao Chính phủ quy định chi tiết nội dung này.

Luật quy định, tàu bay không người lái, phương tiện bay khác được miễn cấp phép bay nếu thuộc một trong các trường hợp: Hoạt động ngoài khu vực cấm bay, khu vực hạn chế bay, phạm vi hoạt động trong tầm nhìn trực quan bằng mắt thường, có trọng lượng cất cánh tối đa nhỏ hơn 0,25 kg để phục vụ vui chơi giải trí; hoạt động trong trường hợp khẩn cấp để bảo vệ tính mạng, tài sản của tổ chức, cá nhân theo quyết định của cấp có thẩm quyền nhưng phải thông báo đến cơ quan quản lý hoạt động bay trước khi bay. Luật cũng giao Chính phủ quy định chi tiết điều này.

Quy định này xuất phát từ nghiên cứu và tham khảo kinh nghiệm quốc tế, theo đó, phương tiện bay có trọng lượng cất cánh dưới 0,25 kg là phương tiện bay siêu nhỏ, độ cao bay thực tối đa không quá 50 mét, tốc độ bay ở mức tối đa không quá 40 km/h và thiết bị phát sóng vô tuyến đáp ứng yêu cầu kỹ thuật tầm ngắn sử dụng công suất nhỏ, là phương tiện bay được điều khiển bằng tay, chủ yếu phục vụ mục đích vui chơi giải trí (người điều khiển phải nhìn thấy phương tiện bay bằng mắt thường để điều khiển).

Về việc đình chỉ bay đối với tàu bay không người lái, phương tiện bay khác được thực hiện theo quy định về phân cấp chỉ huy, quản lý trong Bộ Quốc phòng (theo trình tự thẩm quyền đình chỉ từ trên xuống dưới).

Bộ Công an và các đơn vị Công an có quyền đình chỉ bay đối với tàu bay không người lái và phương tiện bay khác do Bộ Công an, cơ quan Công an cấp phép hoặc phương tiện bay xâm phạm mục tiêu do Bộ Công an, đơn vị Công an bảo vệ. Luật chỉ quy định mang tính nguyên tắc nhằm đảm bảo yêu cầu xử lý kịp thời đối với tàu bay không người lái và phương tiện bay khác vi phạm, về trình tự cụ thể sẽ do Chính phủ quy định chi tiết bảo đảm tính chặt chẽ, không mang tính tùy nghi, không chồng chéo về thẩm quyền, rõ trách nhiệm của từng cấp.

Đối với trường hợp có giấy phép khi bị đình chỉ bay, cấp có thẩm quyền căn cứ vào mức độ vi phạm theo quy định để quyết định thu hồi hoặc yêu cầu thực hiện đúng nội dung của giấy phép bay. Đối với trường hợp bị tạm giữ, chế áp chủ yếu là do bay không có giấy phép, chỉ trừ các trường hợp tạm giữ, chế áp do yêu cầu về quốc phòng, an ninh. Thẩm quyền thu hồi giấy phép bay được thực hiện theo quy định về phân cấp chỉ huy, quản lý trong Bộ Quốc phòng hoặc cấp nào cấp giấy phép bay thì cấp đó có quyền thu hồi.

Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1.7.2025.