Mạng xã hội và “ảo ảnh cơ bắp”: Mối nguy tiềm ẩn với sức khỏe nam giới trẻ

Từ người nổi tiếng đến các influencer và cả những người bình thường, mạng xã hội ngày nay tràn ngập hình ảnh về thân hình cơ bắp, vòng eo săn chắc và những bí quyết luyện tập, ăn uống “để có body đẹp”.

Sự xuất hiện dày đặc của các nội dung truyền cảm hứng thể hình (fitspiration) khiến hình mẫu thân hình lực lưỡng không còn là đặc quyền của vận động viên hay người mẫu thể hình, mà trở thành mục tiêu phổ biến, đặc biệt ở giới trẻ.

Tuy nhiên, đằng sau trào lưu tưởng chừng lành mạnh ấy là một thực tế đáng lo ngại: ngày càng nhiều nam giới trẻ, đặc biệt là sinh viên và thanh niên, bị cuốn vào vòng xoáy rối loạn ăn uống chỉ để theo đuổi một hình thể lý tưởng – vốn có thể không thực tế và không phù hợp với cơ địa của chính họ. Các chuyên gia gọi hiện tượng này là rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp (Muscularity-Oriented Disordered Eating – MODE).

Ám ảnh hình thể: Khi ăn uống và tập luyện trở thành cực đoan

Rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp không giống với các rối loạn ăn uống đã được biết đến rộng rãi như chán ăn tâm thần (anorexia) hay cuồng ăn (bulimia). Thay vào đó, nó xuất phát từ sự ám ảnh về việc tăng cơ nạc và đạt được một hình thể “chuẩn lý tưởng”.

Những người gặp phải rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp thường có hành vi như: sử dụng quá mức thực phẩm bổ sung protein, tuân thủ chế độ ăn cực kỳ nghiêm ngặt, theo dõi tỉ mỉ từng gram chất dinh dưỡng, thường xuyên soi gương để kiểm tra cơ bắp và dành nhiều thời gian cho các bài tập tăng cơ.

Một nghiên cứu năm 2019 cho thấy: 22% nam giới và 5% nữ giới ở độ tuổi 18–20 thừa nhận có hành vi phù hợp với chẩn đoán rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp. Giới sinh viên – vốn là nhóm sử dụng mạng xã hội nhiều và bắt đầu tự kiểm soát chế độ ăn – được xem là nhóm dễ bị tổn thương nhất.

Vai trò của mạng xã hội: “Chuẩn đẹp” hay tiêu chuẩn ảo?

Mạng xã hội được xem là “chất xúc tác” thúc đẩy rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp. Các nền tảng như Instagram và TikTok sử dụng thuật toán để ưu tiên nội dung có tính hình ảnh cao – thường là những thân hình cơ bắp, gợi cảm và dễ thu hút sự chú ý.

Những nội dung này thường đi kèm với các hướng dẫn luyện tập, thực đơn ăn uống khắt khe và lời cam kết về một thân hình lý tưởng chỉ sau vài tuần kiên trì. Nhiều bài đăng “truyền cảm hứng thể hình” thực chất lại khuyến khích chuẩn mực ngoại hình phi thực tế và tạo ra sự so sánh tiêu cực về cơ thể.

Không ít influencer còn quảng bá những thói quen nguy hại như sử dụng steroid, ăn kiêng cực đoan, luyện tập quá sức hoặc lạm dụng thực phẩm chức năng. Một số người còn trở thành gương mặt đại diện cho các thương hiệu thực phẩm thể hình – điều này càng khiến người trẻ dễ bắt chước, nhưng lại thiếu kiến thức khoa học và tư vấn y tế đầy đủ.

Hệ lụy đến sức khỏe thể chất và tinh thần

Rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp không chỉ là vấn đề hình thể, mà còn gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe toàn diện. Về thể chất, những người bị rối loạn này dễ mắc các rối loạn ăn uống khác như ăn vô độ, rối loạn ám ảnh ăn uống “lành mạnh” (orthorexia nervosa), mất cân bằng dinh dưỡng, ảnh hưởng gan, thận và hormone – nhất là khi sử dụng steroid hoặc bổ sung không kiểm soát.

Về tinh thần, rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp có thể khiến người bệnh lo âu, trầm cảm, giảm chất lượng cuộc sống và rạn nứt các mối quan hệ xã hội. Nhiều nam giới mắc rối loạn ăn uống hướng đến cơ bắp thường có cảm giác bản thân “chưa đủ to khỏe”, từ đó dẫn đến lối sống khắt khe và cô lập.

Một số yếu tố làm gia tăng nguy cơ bao gồm chỉ số khối cơ thể BMI thấp, cảm nhận cơ thể gầy yếu, thường xuyên tập tạ, tiêu thụ rượu bia ở nam giới và các triệu chứng trầm cảm ở nữ giới.

Cần cách tiếp cận khoa học

Việc khuyến khích rèn luyện thể chất và ăn uống lành mạnh là điều cần thiết. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải nhận thức rõ ranh giới giữa lối sống tích cực và sự ám ảnh cực đoan. Các chuyên gia khuyến nghị:

• Tăng cường giáo dục sức khỏe tâm thần và dinh dưỡng khoa học trong trường học, đặc biệt ở bậc đại học.

• Thúc đẩy hình ảnh cơ thể đa dạng, thực tế trên truyền thông và mạng xã hội, tránh cổ súy cho chuẩn mực ngoại hình đơn nhất.

• Khuyến khích tiếp cận chuyên gia dinh dưỡng, tâm lý khi có dấu hiệu bất thường trong ăn uống và luyện tập.

• Gia đình và nhà trường cần đóng vai trò chủ động trong việc định hướng thói quen sống lành mạnh và cân bằng cho giới trẻ.

Sức khỏe không chỉ nằm ở số đo cơ bắp hay tỉ lệ mỡ thừa, mà còn ở sự hài hòa giữa thân thể, tâm trí và đời sống xã hội. Sức khỏe càng không nên bị đánh đồng với tiêu chuẩn hình thể khắt khe. Trong thời đại số hóa như hiện nay, mỗi cá nhân càng cần tỉnh táo trước khi chạy theo những “ảo ảnh cơ bắp” được gán mác là lý tưởng.