Mang thai ở tuổi vị thành niên và những hệ lụy
Mang thai ở tuổi vị thành niên là một trong những thách thức lớn mà 500 triệu trẻ em gái tuổi từ 15 – 19 sinh sống tại các nước đang phát triển đang phải đối mặt. Lập gia đình khi còn nhỏ tuổi, phải mang thai và sinh con khi chưa sẵn sàng làm mẹ, chưa thực sự trưởng thành về mặt thể chất, tình cảm sẽ ảnh hưởng tới con cái và các thế hệ sau này.
Tỷ lệ mang thai ở tuổi vị thành niên tăng nhanh
Theo Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc, mang thai ở tuổi vị thành niên không chỉ đơn thuần là một vấn đề về sức khỏe. Nó có nguyên nhân sâu xa từ nghèo đói, bất bình đẳng giới, bạo lực, tảo hôn, ép hôn, sự mất cân bằng về quyền lực giữa trẻ em gái và bạn trai của họ, hay việc không được đi học. Đây cũng là vấn đề xuất phát từ công tác bảo vệ quyền cho trẻ em gái vị thành niên chưa được tốt. Trên toàn cầu, phần lớn vị thành niên mang thai đã lập gia đình và phải sinh con do áp lực gia đình.
Từ số liệu của Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ vị thành niên có thai trong tổng số người mang thai tăng liên tục qua các năm: năm 2010 chiếm 2,9%, năm 2011 chiếm 3,1% và đến năm 2012 là 3,2%. Mang thai ở tuổi vị thành niên đã rút ngắn cơ hội học hành, hạn chế sự lựa chọn của các em và khiến những bà mẹ trẻ chìm trong cảnh đói nghèo triền miên. Việc phải làm mẹ lần đầu tiên khi tuổi còn quá trẻ cũng khiến các em chịu những nguy cơ tử vong và thương tật cao. Đây không chỉ là một gánh nặng, thách thức lớn cho công tác dân số, mà điều đáng lưu tâm hơn khi để lại những hậu quả nghiêm trọng cho thế hệ trẻ, những chủ nhân tương lai của đất nước.
Bên cạnh việc mang thai ở độ tuổi vị thành niên đáng báo động, tỷ lệ vị thành niên quan hệ tình dục trước hôn nhân và phá thai cũng là vấn đề cần được quan tâm đặc biệt. Kết quả điều tra quốc gia vị thành niên và thanh niên lần thứ 2 (SAVY 2) thực hiện năm 2009 cho thấy, 17% số thanh niên đã lập gia đình, khoảng 44% thanh niên và vị thành niên trong độ tuổi từ 14 - 25 chấp nhận quan hệ tình dục trước hôn nhân. Ước tính tỷ lệ phá thai ở tuổi vị thành niên chiếm 20% tổng số ca phá thai ở Việt Nam. Hơn 1/3 số thanh niên và vị thành niên được phỏng vấn cho rằng tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục không dễ dàng, đặc biệt là ở vùng nông thôn và các khu vực người dân tộc thiểu số sinh sống.
Theo Phó tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình Lê Cảnh Nhạc, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do trong những năm qua, công tác Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS – KHHGĐ) mới chỉ tập trung ưu tiên vấn đề kiểm soát mức sinh, giảm sinh đối với phụ nữ, nam giới đã có gia đình. Còn đối với đối tượng vị thành niên, thanh niên chưa có gia đình thì chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Công tác DS - KHHGĐ với vị thành niên, thanh niên mới thực sự được đề cập tới từ năm 2003. Hiện nay, Tổng cục DS - KHHGĐ đang triển khai nhiều mô hình, biện pháp để quan tâm hơn đến đối tượng này, đặc biệt là độ tuổi vị thành niên nhằm giảm tỷ lệ mang thai ngoài ý muốn, quan hệ tình dục không an toàn.
Thực hiện chương trình giáo dục giới tính toàn diện
Để các em được trang bị những kỹ năng cần thiết và có cơ hội phát triển, Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc khuyến nghị, Việt Nam cần thực hiện đầu tư sớm, có chiến lược vào giáo dục, chăm sóc sức khỏe và cuộc sống của trẻ em gái vị thành niên; đồng thời, bảo vệ các quyền con người cho các em. Từ đó tạo ra tác động tích cực tới cuộc sống của các em, giúp làm giảm tình trạng mang thai ngoài ý muốn ở tuổi vị thành niên. Bên cạnh đó, tăng cường thực hiện chương trình giáo dục giới tính toàn diện kết hợp với cung cấp dịch vụ sức khỏe sinh sản và dịch vụ phòng, chống HIV cho vị thành niên như: cung cấp các biện pháp tránh thai, phòng ngừa và điều trị các bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV, các dịch vụ chăm sóc bà mẹ và dịch vụ sau khi nạo phá thai.
Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc cũng nhấn mạnh, nếu các em gái được học hành và khỏe mạnh sẽ có nhiều cơ hội để phát huy hết tiềm năng của mình, đồng thời sẽ có nhiều cơ hội để nhận các quyền mà mình được hưởng. Vì vậy, các em cần được tiếp cận nhiều kênh thông tin hơn nữa, được cung cấp những kiến thức đầy đủ và toàn diện về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục, phòng tránh mang thai ngoài ý muốn.
Trao đổi về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến cho rằng, ở lứa tuổi vị thành niên mang thai không chỉ có nguy cơ xảy ra tai biến cao, mà những đứa trẻ sinh ra từ những bé gái chưa phát triển toàn diện về thể chất cũng sẽ bị ảnh hưởng về sức khỏe sau này. Vì thế, cần có những chương trình hành động, mô hình truyền thông, vận động để giảm tỷ lệ mang thai ở lứa tuổi này, làm sao bảo vệ được giống nòi người Việt. Ngoài ra, trong thời gian tới, Bộ Y tế cũng sẽ tập trung truyền thông để vị thành niên hiểu rõ quan hệ tình dục, mang thai ở tuổi này rất nguy hiểm, có thể dẫn đến các hệ lụy, hậu quả nghiêm trọng. Bên cạnh đó, giáo dục vị thành niên các phương pháp tránh thai, bảo đảm quan hệ tình dục an toàn.
Phó Vụ trưởng Vụ Sức khỏe bà mẹ và trẻ em Nguyễn Đức Vinh nhấn mạnh, ngành y tế cần tăng tính tiếp cận và nâng cao chất lượng dịch vụ, mở rộng và đa dạng hóa các loại hình; quan tâm hơn nữa tới nhóm đối tượng thiệt thòi; khuyến khích các em ở tuổi vị thành niên, thanh niên tham gia vào toàn bộ quá trình chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho bản thân họ. Đồng thời, nâng cao nhận thức của vị thành niên, thanh niên, thầy cô giáo và cộng đồng về sức khỏe sinh sản; giáo dục kỹ năng sống, giáo dục sức khỏe sinh sản, dự phòng HIV/AIDS cần trở thành chính khóa trong trường học. Trong đó, biện pháp quan trọng nhất vẫn là truyền thông thay đổi hành vi.
Theo Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc, mang thai ở tuổi vị thành niên không chỉ đơn thuần là một vấn đề về sức khỏe. Nó có nguyên nhân sâu xa từ nghèo đói, bất bình đẳng giới, bạo lực, tảo hôn, ép hôn, sự mất cân bằng về quyền lực giữa trẻ em gái và bạn trai của họ, hay việc không được đi học. Đây cũng là vấn đề xuất phát từ công tác bảo vệ quyền cho trẻ em gái vị thành niên chưa được tốt. Trên toàn cầu, phần lớn vị thành niên mang thai đã lập gia đình và phải sinh con do áp lực gia đình.
Từ số liệu của Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế cho thấy, tỷ lệ vị thành niên có thai trong tổng số người mang thai tăng liên tục qua các năm: năm 2010 chiếm 2,9%, năm 2011 chiếm 3,1% và đến năm 2012 là 3,2%. Mang thai ở tuổi vị thành niên đã rút ngắn cơ hội học hành, hạn chế sự lựa chọn của các em và khiến những bà mẹ trẻ chìm trong cảnh đói nghèo triền miên. Việc phải làm mẹ lần đầu tiên khi tuổi còn quá trẻ cũng khiến các em chịu những nguy cơ tử vong và thương tật cao. Đây không chỉ là một gánh nặng, thách thức lớn cho công tác dân số, mà điều đáng lưu tâm hơn khi để lại những hậu quả nghiêm trọng cho thế hệ trẻ, những chủ nhân tương lai của đất nước.
Bên cạnh việc mang thai ở độ tuổi vị thành niên đáng báo động, tỷ lệ vị thành niên quan hệ tình dục trước hôn nhân và phá thai cũng là vấn đề cần được quan tâm đặc biệt. Kết quả điều tra quốc gia vị thành niên và thanh niên lần thứ 2 (SAVY 2) thực hiện năm 2009 cho thấy, 17% số thanh niên đã lập gia đình, khoảng 44% thanh niên và vị thành niên trong độ tuổi từ 14 - 25 chấp nhận quan hệ tình dục trước hôn nhân. Ước tính tỷ lệ phá thai ở tuổi vị thành niên chiếm 20% tổng số ca phá thai ở Việt Nam. Hơn 1/3 số thanh niên và vị thành niên được phỏng vấn cho rằng tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục không dễ dàng, đặc biệt là ở vùng nông thôn và các khu vực người dân tộc thiểu số sinh sống.
Theo Phó tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình Lê Cảnh Nhạc, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do trong những năm qua, công tác Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (DS – KHHGĐ) mới chỉ tập trung ưu tiên vấn đề kiểm soát mức sinh, giảm sinh đối với phụ nữ, nam giới đã có gia đình. Còn đối với đối tượng vị thành niên, thanh niên chưa có gia đình thì chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Công tác DS - KHHGĐ với vị thành niên, thanh niên mới thực sự được đề cập tới từ năm 2003. Hiện nay, Tổng cục DS - KHHGĐ đang triển khai nhiều mô hình, biện pháp để quan tâm hơn đến đối tượng này, đặc biệt là độ tuổi vị thành niên nhằm giảm tỷ lệ mang thai ngoài ý muốn, quan hệ tình dục không an toàn.
Thực hiện chương trình giáo dục giới tính toàn diện
Để các em được trang bị những kỹ năng cần thiết và có cơ hội phát triển, Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc khuyến nghị, Việt Nam cần thực hiện đầu tư sớm, có chiến lược vào giáo dục, chăm sóc sức khỏe và cuộc sống của trẻ em gái vị thành niên; đồng thời, bảo vệ các quyền con người cho các em. Từ đó tạo ra tác động tích cực tới cuộc sống của các em, giúp làm giảm tình trạng mang thai ngoài ý muốn ở tuổi vị thành niên. Bên cạnh đó, tăng cường thực hiện chương trình giáo dục giới tính toàn diện kết hợp với cung cấp dịch vụ sức khỏe sinh sản và dịch vụ phòng, chống HIV cho vị thành niên như: cung cấp các biện pháp tránh thai, phòng ngừa và điều trị các bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV, các dịch vụ chăm sóc bà mẹ và dịch vụ sau khi nạo phá thai.
Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc cũng nhấn mạnh, nếu các em gái được học hành và khỏe mạnh sẽ có nhiều cơ hội để phát huy hết tiềm năng của mình, đồng thời sẽ có nhiều cơ hội để nhận các quyền mà mình được hưởng. Vì vậy, các em cần được tiếp cận nhiều kênh thông tin hơn nữa, được cung cấp những kiến thức đầy đủ và toàn diện về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục, phòng tránh mang thai ngoài ý muốn.
Trao đổi về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến cho rằng, ở lứa tuổi vị thành niên mang thai không chỉ có nguy cơ xảy ra tai biến cao, mà những đứa trẻ sinh ra từ những bé gái chưa phát triển toàn diện về thể chất cũng sẽ bị ảnh hưởng về sức khỏe sau này. Vì thế, cần có những chương trình hành động, mô hình truyền thông, vận động để giảm tỷ lệ mang thai ở lứa tuổi này, làm sao bảo vệ được giống nòi người Việt. Ngoài ra, trong thời gian tới, Bộ Y tế cũng sẽ tập trung truyền thông để vị thành niên hiểu rõ quan hệ tình dục, mang thai ở tuổi này rất nguy hiểm, có thể dẫn đến các hệ lụy, hậu quả nghiêm trọng. Bên cạnh đó, giáo dục vị thành niên các phương pháp tránh thai, bảo đảm quan hệ tình dục an toàn.
Phó Vụ trưởng Vụ Sức khỏe bà mẹ và trẻ em Nguyễn Đức Vinh nhấn mạnh, ngành y tế cần tăng tính tiếp cận và nâng cao chất lượng dịch vụ, mở rộng và đa dạng hóa các loại hình; quan tâm hơn nữa tới nhóm đối tượng thiệt thòi; khuyến khích các em ở tuổi vị thành niên, thanh niên tham gia vào toàn bộ quá trình chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho bản thân họ. Đồng thời, nâng cao nhận thức của vị thành niên, thanh niên, thầy cô giáo và cộng đồng về sức khỏe sinh sản; giáo dục kỹ năng sống, giáo dục sức khỏe sinh sản, dự phòng HIV/AIDS cần trở thành chính khóa trong trường học. Trong đó, biện pháp quan trọng nhất vẫn là truyền thông thay đổi hành vi.
