Luật Sửa đổi quy định điện lực Bước cải tổ ngành điện mang tính lịch sử của Nam Phi

Mở đường cho thị trường cạnh tranh

Theo law.asia, trong nhiều thập kỷ, Eskom Holdings SOC Ltd, công ty điện lực quốc doanh, giữ vai trò độc quyền trong sản xuất và phân phối điện tại Nam Phi. ERAA đã thay đổi điều này bằng cách thiết lập một hệ thống thị trường điện cạnh tranh, mở, cho phép các doanh nghiệp tư nhân tham gia trực tiếp vào giao dịch điện năng. Người tiêu dùng, từ hộ gia đình đến doanh nghiệp, giờ đây có quyền lựa chọn nhà cung cấp điện dựa trên giá cả, chất lượng dịch vụ và độ uy tín.

Các nhà sản xuất điện sẽ có thể cạnh tranh bình đẳng với Eskom trên thị trường và tiếp tục đàm phán các thỏa thuận mua điện (PPA) trực tiếp với người dùng cuối dựa trên các cân nhắc thương mại của họ.

Cơ chế lựa chọn kép này mở rộng đáng kể các lựa chọn cho các nhà đầu tư dự án phát điện và dự kiến ​​sẽ mở ra tiềm năng đáng kể trên thị trường điện của Nam Phi.

Thành lập đơn vị vận hành hệ thống truyền tải độc lập (TSO)

Một trong những điểm nổi bật của ERAA là yêu cầu thành lập Đơn vị vận hành hệ thống truyền tải (TSO) độc lập trong vòng 5 năm. Sau khi được Cơ quan quản lý năng lượng quốc gia Nam Phi (NERSA) cấp phép, TSO sẽ đảm nhận vai trò tích hợp của nhà điều hành hệ thống truyền tải, nhà điều hành thị trường và bên mua điện tập trung.

Theo khuôn khổ sửa đổi, TSO sẽ thay thế Eskom trở thành bên mua điện chính trên thị trường điện của Nam Phi. Sự thay đổi về quy định này yêu cầu tất cả các dự án phát điện hiện có đang hoạt động theo khuôn khổ Eskom (bao gồm các nhà máy điện do Eskom sở hữu và các dự án năng lượng tái tạo được phát triển theo các chương trình mua sắm của chính phủ), cùng với các dự án mới được lên kế hoạch theo khuôn khổ Eskom, phải ký kết hợp đồng mua bán điện độc quyền với TSO.

Nhờ các cải cách và đầu tư mới, Nam Phi đã chứng kiến sự cải thiện đáng kể trong cung cấp điện. Từ tháng 7/2024 đến tháng 3/ 2025, quốc gia này đã trải qua 9 tháng liên tục không bị cắt điện. Tổn thất phát điện không kế hoạch đã giảm từ hơn 18 GW vào đầu năm 2023 xuống còn dưới 13 GW vào tháng 4/ 2025, và khả năng cung cấp năng lượng đã tăng lên 61%, hướng tới mục tiêu 70% .

Xây dựng và phê duyệt biểu giá điện

Luật sửa đổi đã tái định nghĩa vai trò của NERSA trong việc điều tiết giá điện. Theo khuôn khổ mới, dù NERSA không còn giám sát giá điện theo thời gian thực, cơ quan này vẫn chịu trách nhiệm xây dựng và phê duyệt biểu giá điện. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, NERSA phải bảo đảm các công ty điện lực thu hồi đủ chi phí vận hành cùng với mức lợi nhuận hợp lý. Đồng thời, NERSA cũng thúc đẩy các mục tiêu chính sách then chốt như phát triển năng lượng tái tạo, bảo bảo an ninh cung cấp điện và đa dạng hóa nguồn năng lượng.

Cuộc cải cách lập pháp này tạo ra định hướng chính sách riêng biệt có lợi cho các dự án năng lượng tái tạo, tăng cường khả năng thương mại của chúng trong thị trường điện của Nam Phi. Bằng cách thể chế hóa các cơ chế thu hồi chi phí rõ ràng, luật sửa đổi tăng cường đáng kể các bảo bảo về lợi nhuận đầu tư cho các nhà máy điện.

Tháng 3/2025, NERSA đã phê duyệt mức tăng giá điện trung bình 12,74% cho khách hàng trực tiếp của Eskom, có hiệu lực từ ngày 1/4/2025. Mức tăng này thấp hơn nhiều so với mức 36% mà Eskom đề xuất, phản ánh nỗ lực cân bằng giữa tính bền vững tài chính của Eskom và khả năng chi trả của người tiêu dùng.

Tăng cường đầu tư tư nhân và cơ hội hợp tác

Theo Reuters, bulletin.co.za, Eskom cần khoảng 350 tỷ rand (khoảng gần 19 tỷ USD) trong thập kỷ tới để đầu tư vào hạ tầng truyền tải, vượt quá khả năng tự tài trợ của công ty. Do đó, việc thu hút đầu tư tư nhân trở nên cấp thiết. Dưới kế hoạch cải cách, Eskom sẽ được chia thành ba đơn vị quản lý sản xuất, truyền tải và phân phối điện, với đơn vị truyền tải dự kiến hoạt động trong năm nay và đơn vị phân phối vào năm 2025 .

Xóa bỏ các yêu cầu đấu thầu bắt buộc.

Một cải cách then chốt theo luật là việc bãi bỏ các yêu cầu đấu thầu cạnh tranh bắt buộc đối với các dự án thế hệ mới, đồng thời mở rộng quyền quyết định của bộ trưởng Bộ Điện lực và năng lượng đối với việc phê duyệt dự án.

Sự thay đổi về mặt luật này cho phép các nhà đầu tư năng lượng mạnh về mặt tài chính bỏ qua các quy trình đấu thầu bắt buộc kéo dài, chẳng hạn như Chương trình mua sắm của nhà sản xuất điện độc lập năng lượng tái tạo của Nam Phi, và thay vào đó, nộp đề xuất dự án phù hợp cho các khu vực phát triển ưu tiên trực tiếp cho bộ trưởng, qua đó cải thiện tính chắc chắn trong việc thực hiện dự án.

Việc ERAA có hiệu lực đánh dấu bước tiến quan trọng trong hành trình hướng tới một hệ thống điện bền vững và cạnh tranh tại Nam Phi. Với sự tham gia tích cực của các nhà đầu tư quốc tế, nước này đang trên đà giải quyết các thách thức về năng lượng và thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, để thành công, cần tiếp tục cải thiện khung pháp lý, bảo đảm minh bạch và tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư.