Lợi ích quốc gia

Có lẽ, hiếm có cuộc đối thoại về văn bản pháp lý ở tầm nghị định và thông tư nào lại khiến cho cả Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam và các nhân vật “cỡ bự” của các tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp phải xuất hiện như cuộc đối thoại về Nghị định 116 và Thông tư 03 sáng 26.2. Dù đã có một khoảng thời gian khá dài với quy trình lấy ý kiến, phản biện chính sách khá chặt chẽ nhưng từ khi soạn thảo đến khi được ban hành, Nghị định 116 quy định điều kiện sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu và kinh doanh dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng ô tô vẫn luôn đứng trước các luồng ý kiến trái chiều. 

Đơn cử như cuộc tranh luận về Giấy chứng nhận kiểu loại xe – một trong các yêu cầu về thành phần hồ sơ quy định tại Điều 6, Nghị định 116. Doanh nghiệp “ta” bảo: Chúng tôi cũng phải áp dụng quy định về Giấy chứng nhận kiểu loại xe khi xuất xưởng xe trong nước nên doanh nghiệp “tây” nhập khẩu xe cũng nhất định phải có giấy này để bảo đảm công bằng. Còn đại diện các doanh nghiệp “tây” lại bảo: Quy định như vậy là không làm theo thông lệ chung, không phải nước nào cũng yêu cầu phải có Giấy chứng nhận kiểu loại xe, ví dụ, châu Âu có nhưng Nhật Bản, Hoa Kỳ không có… Để đáp ứng quy định của Việt Nam, có doanh nghiệp đã phải đề nghị 1 tổ chức ở Anh cấp Giấy chứng nhận kiểu loại cho xe sản xuất ở Mỹ với chi phí cực kì tốn kém. Nhưng điều quan trọng hơn, theo các doanh nghiệp “tây” là Giấy chứng nhận kiểu loại xe này thực sự không cần thiết. Trong khi đó, cũng đã có doanh nghiệp phản ứng “cực đoan” hơn bằng cách tuyên bố sẽ ngừng xuất khẩu xe vào thị trường Việt Nam từ năm 2018 do các điều kiện của Nghị định 116.

Doanh nghiệp sản xuất trong nước và doanh nghiệp nhập khẩu ô tô, liên doanh sản xuất - nhập khẩu ô tô ai cũng kiên trì bảo vệ quan điểm của mình. Tất nhiên, đó không chỉ là cuộc tranh luận theo kiểu một bên cứ “lệ làng”, một bên cứ “thông lệ quốc tế” như ví von của một chuyên gia kinh tế. Sâu xa hơn còn là sự bất đồng lợi ích của doanh nghiệp sản xuất ô tô trong nước và các doanh nghiệp nhập khẩu, các liên doanh sản xuất - nhập khẩu ô tô. Cuộc tranh luận liên quan đến Thông tư 03 của Bộ Giao thông - Vận tải về kiểm tra chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối với ô tô nhập khẩu cũng tương tự như vậy.

Nghị định 116, Thông tư 03 được cơ quan quản lý và doanh nghiệp trong nước đánh giá là đã tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng cho doanh nghiệp, tạo điều kiện thúc đẩy ngành sản xuất ô tô trong nước phát triển. Nhưng rõ ràng, những tranh luận nảy lửa trong suốt thời gian qua đã cho thấy, hai văn bản pháp lý này đã không thể cân bằng được lợi ích của các nhóm liên quan.

Với nền tảng hiện nay, Việt Nam cần có lộ trình để tiến tới thực hiện đầy đủ các chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, những xung đột lợi ích được nhìn nhận như một cuộc co kéo giữa “lệ làng” và “thông lệ quốc tế” như với Nghị định 116 và Thông tư 03 hoàn toàn có thể tạo ra những rào cản đối với tiến trình hội nhập quốc tế và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu của nước ta.

Ở thời điểm hiện nay, câu hỏi đặt ra không phải là có cần sửa đổi Nghị định 116 và Thông tư 03 hay không nữa mà nên là: Sửa đổi theo hướng nào? Ngay tại cuộc đối thoại, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng đã cam kết, trong tuần tới, mọi khía cạnh của câu chuyện này sẽ được xem xét thấu đáo và sẽ có giải pháp sớm nhất cho doanh nghiệp. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy Chính phủ đang nghiêm túc thực hiện lời hứa kiến tạo và đồng hành với doanh nghiệp. Để có được lời giải thỏa đáng cho bài toán này thì dứt khoát phải cân bằng được lợi ích. Nhưng đó không phải là lợi ích của một doanh nghiệp cụ thể, cũng không phải là lợi ích của doanh nghiệp nội hay doanh nghiệp ngoại trong ngành ô tô mà phải là lợi ích của quốc gia trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.