Lợi bất cập hại
Xuất hiện đầu tiên ở vùng Lưỡng Hà và Trung Đông hơn 3000 năm trước Công nguyên nhằm kiểm soát mực nước, các đập nước giờ đã phổ biến trên toàn thế giới và không ai phủ nhận những lợi ích to lớn mà chúng đem lại. Tuy nhiên, nhiều quốc gia đang phải rà soát hoạt động của các công trình này khi một số tai nạn thảm khốc đã gây ra thiệt hại quá lớn về tài sản và con người.
Ở Mỹ, vụ vỡ đập South Fork ở bang Pennsylvania năm 1889 đã đi vào lịch sử xứ sở cờ hoa với 2.209 người thiệt mạng. Trước khi thảm họa xảy ra, nước đã rò rỉ ở nhiều chỗ của con đập nhưng các kỹ sư chỉ trám vết nứt bằng bùn và rơm. Và điều tệ hại nhất đã xảy ra ngày 21.5.1889 khi lượng mưa lớn làm chân đập bị suy yếu và vượt quá sức chứa của hồ thủy điện. Kết quả là đập South Fork bị sập, 20 triệu tấn nước tuôn ra như lũ xuống hạ lưu. Thành phố Johnstown bị ngập khiến 1.600 căn nhà bị phá hủy. Tổng thiệt hại ước tính khoảng 17 triệu USD.
Nhìn sang châu Âu là vụ vỡ đập Edersee ngày 17.5.1943 do máy bay ném bom Lancaster của quân đội Anh trong chiến dịch Operation Chastise gây nên thời Thế chiến II. Những quả bom đã phá hủy hoàn toàn cấu trúc đập và chỉ trong vòng vài phút, toàn bộ hồ chứa trở nên cạn khô. Nước đổ mạnh xuống khu vực lân cận với tốc độ 8.000m3 mỗi giây, gây ra thảm họa ngập úng kinh hoàng. Tuy nhiên, đập Edersee đã được xây dựng lại ngay trong cuộc chiến và giờ đây là hồ chứa lớn thứ ba của Đức.
Còn tại Italy, thảm họa vỡ đập Vajont năm 1963 tại Monte Toc do động đất với khoảng 2.000 người chết. Đây là một trong những con đập cao nhất thế giới nằm ở vùng thung lũng sông Vajont. Chỉ trong 45 giây, 260 triệu m3 nước đã bao trùm toàn bộ khu vực. Thậm chí, nước từ hồ chứa khi đổ xuống còn tạo nên những cơn sóng cao tới 250m, quét sạch nhiều ngôi làng gần đó.
Đối với châu Á, quốc gia đông dân thứ hai thế giới Ấn Độ từng gánh chịu những tổn thất do vỡ đập thuộc hàng kinh khủng nhất thế giới với 3 vụ đình đám. Đầu tiên là vụ vỡ đập Tigra năm 1917 tại Gwalior khiến ít nhất 1.000 người thiệt mạng. Nguyên nhân là do nước xâm nhập thông qua nền móng đập. Tiếp theo là thảm họa vỡ đập Panshet tại thành phố Pune, bang Maharashtra năm 1961 do tường bao bị vỡ vì áp lực nước dư thừa. 1.000 người cũng đã thiệt mạng trong tai nạn này. Nhưng có lẽ thương vong về người lớn nhất khi đập Machchu-2 đổ sụp năm 1979 tại Morbi. 5.000 người đã phải vĩnh biệt cuộc sống khi mưa lớn và lũ dâng cao vượt qua sức chịu đựng của Machchu-2. Thậm chí, một số tài liệu còn cho rằng con số thiệt mạng thực tế phải là 15.000 người.
Ở Đông Nam Á, sự cố đập Sempor năm 1967 đã cướp đi sinh mạng của khoảng 2.000 người ở tỉnh Trung Java, Indonesia. Sempor bị vỡ trong quá trình xây dựng khi lũ quét càn qua công trình này. Sau đó, đập được xây dựng lại và hoàn thành vào năm 1978.
Trong khi đó, vụ vỡ đập thủy điện Bản Kiều và Shimantan năm 1975 được coi là sự cố vỡ đập tồi tệ nhất trong lịch sử Trung Quốc. 171.000 người bỏ mạng khi mưa to gây ra bởi siêu bão Nina đã vượt quá sức chứa được thiết kế khiến đập sụp đổ. 11 triệu dân lâm vào màn trời chiếu đất trong khi 5 triệu ngôi nhà bị phá hủy.
Ngay trong năm 2018 này, hai vụ vỡ đập đã xảy ra. Ngày10.5, đập Patel tại Solai, Kenya đã “thất thủ” sau vài ngày mưa to tạo ra dòng lũ cướp đi mạng sống của 47 người, cuốn trôi hàng trăm ngôi nhà và nhiều héc ta đất nông nghiệp. Trước đó, một số báo cáo cho thấy các bức tường của đập Patel đã bị nứt. Mới đây nhất, đêm 23.7, thảm họa vỡ đập thủy điện Xe-Pian Xe-Namnoy tại tỉnh Attapeu, Đông Nam Lào đã khiến 6.600 người bị mất nhà cửa, hàng trăm người mất tích và hiện chưa thống kê chính xác số thương vong. Dự án đập thủy điện trên, được khởi công tháng 2.2013, dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2018 và bắt đầu hoạt động năm 2019.
