Liệu Mỹ có đang đẩy Ấn Độ và Trung Quốc vào “cuộc hôn nhân lợi ích”?

Thông báo của Tổng thống Mỹ Donald Trump về mức thuế cơ bản mới 25% với hàng hóa Ấn Độ và sẽ tăng lên mức “choáng váng” 50% để trừng phạt việc nước này mua dầu từ Nga phần nào phản chiếu chiến dịch gây áp lực lâu dài mà ông đã áp dụng với Trung Quốc. Điều này vô tình tạo ra lợi ích chung giữa New Delhi và Bắc Kinh.

Dù tình hình băng giá trong quan hệ Ấn - Trung đã có dấu hiệu tan chảy từ trước, các nhà phân tích cho rằng chính những động thái của ông Trump đã thúc đẩy xu hướng này. Giờ đây, cả hai đang cùng chèo lái trong làn sóng biến động từ một Washington khó đoán, nơi các đồng minh chiến lược và đối thủ địa chính trị đều bị đối xử bằng cùng một sự khắt khe mang tính “thương mại thuần túy”, bất kể là ở châu Âu hay châu Á.

Điều trớ trêu là khi trừng phạt Ấn Độ vì nền kinh tế chưa “mở” và vì quan hệ năng lượng với Nga, chính quyền của ông Trump lại đang đánh vào quốc gia mà Mỹ đã dành nhiều năm để nuôi dưỡng như một đối trọng dân chủ trước sức mạnh Trung Quốc - qua đó mở ra cơ hội cho Bắc Kinh.

Khôi phục đường bay, nối lại đối thoại

Sự dịch chuyển này được nhấn mạnh bởi kế hoạch được cho là của Thủ tướng Narendra Modi sang Trung Quốc dự Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Thiên Tân cuối tháng này - chuyến thăm đầu tiên sau 7 năm.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Khôn tuyên bố, Bắc Kinh “hoan nghênh” ông Modi và tin rằng hội nghị sẽ “là nơi hội tụ của đoàn kết, hữu nghị và kết quả tốt đẹp”.

Theo các nguồn tin am hiểu tình hình, các chuyến bay chở khách giữa Ấn Độ và Trung Quốc có thể được nối lại ngay từ tháng tới. Thông báo chính thức dự kiến được đưa ra vào thời điểm ông Modi tham dự Hội nghị tại Thiên Tân. Các đường bay giữa hai nước đã bị đình chỉ từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát, song song với sự xuống dốc nhanh chóng trong quan hệ, đỉnh điểm là vụ đụng độ ở biên giới Himalaya năm 2020 khiến 20 binh sĩ Ấn Độ và một số binh sĩ Trung Quốc thiệt mạng.

Hợp tác thương mại mới

Trung Quốc, vốn cũng là nạn nhân của các biện pháp thương mại từ chính quyền Tổng thống Donald Trump, đã có những động thái thiện chí. Đầu tháng này, Bắc Kinh nới lỏng kiểm soát xuất khẩu phân bón sang Ấn Độ - quốc gia nhập khẩu urê lớn nhất thế giới. Dù lượng hàng hiện tại còn khiêm tốn, thương mại mặt hàng này có thể tăng lên, góp phần ổn định nguồn cung và giá cả toàn cầu.

Ngoài ra, nguồn tin cho biết Tập đoàn Adani đang đàm phán với nhà sản xuất xe điện BYD của Trung Quốc để sản xuất pin tại Ấn Độ, củng cố lĩnh vực năng lượng sạch của Adani.

Về du lịch, Chính phủ Ấn Độ đã khôi phục cấp thị thực du lịch cho công dân Trung Quốc sau nhiều năm hạn chế. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn thứ hai của Ấn Độ (sau Mỹ) và cung cấp nhiều linh kiện thiết yếu cho ngành sản xuất Ấn Độ.

Khoảng cách niềm tin với Mỹ

Quan hệ Ấn - Mỹ từng trải qua cuộc lột xác: Từ xa cách thời Chiến tranh Lạnh đến trở thành đối tác then chốt trong thế kỷ 21. Dưới thời Thủ tướng Modi, mối quan hệ đã phát triển đáng kể, một phần nhờ sự gắn kết cá nhân với Tổng thống Donald Trump nhiệm kỳ đầu, thậm chí ông Modi còn phá lệ ngoại giao, công khai ủng hộ ông Donald Trump tái đắc cử trong cuộc vận động ở Houston.

Tất cả thay đổi khi ông Trump trở lại Nhà Trắng lần hai, mang theo chính sách “Nước Mỹ trên hết” mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Chính sách này không chỉ nhắm vào Trung Quốc. Lệnh áp thuế 50% với hàng hóa Ấn Độ và lời chê bai nền kinh tế nước này là “đã chết” không chỉ làm tổn thương thương mại, mà còn làm lung lay niềm tin mà hai thập kỷ mới gây dựng.

Ấn Độ gọi đây là hành động “bất công” và chỉ ra tiêu chuẩn kép của Mỹ khi Mỹ và châu Âu vẫn mua phân bón, hóa chất từ Nga.

Harsh V. Pant, chuyên gia từ Quỹ Nghiên cứu Quan sát Ấn Độ, nhận định: “Cách ông ấy làm ngoại giao qua các kênh công khai, và việc ông ấy dồn Thủ tướng Modi vào thế khó, đang khiến tâm lý ở Ấn Độ ngày càng cứng rắn hơn với Mỹ”.

Ông Modi, dưới áp lực chính trị trong nước, khẳng định: “Ấn Độ sẽ không bao giờ thỏa hiệp lợi ích của nông dân, ngư dân và người chăn nuôi sữa. Tôi biết cá nhân mình sẽ phải trả giá đắt, nhưng tôi sẵn sàng”.

Lợi ích gặp nhau trong ngắn hạn

Chính sách cứng rắn của Tổng thống Donald Trump với cả đồng minh và đối thủ đang tạo ra cơ hội để Ấn Độ và Trung Quốc - những đối thủ lịch sử - tìm tiếng nói chung. Từ sau cuộc gặp giữa Thủ tướng Modi và Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS ở Nga năm ngoái, hai nước đã đồng ý nối lại chuyến bay thương mại, Bắc Kinh mở lại hai điểm hành hương ở Tây Tạng sau 5 năm và đôi bên cấp lại thị thực du lịch cho công dân của nhau.

Theo Milan Vaishnav, chuyên gia tại Quỹ Carnegie, lý do Ấn Độ cởi mở hơn với thương mại Trung Quốc một phần là vì tăng trưởng chậm lại và đầu tư nước ngoài sụt giảm. Nhưng ông cảnh báo: “Tôi dự đoán sẽ là một mối quan hệ kép: Hợp tác kinh tế nhiều hơn nhưng vẫn cạnh tranh chiến lược gay gắt”.

Một số nhà quan sát cho rằng chính quyền Tổng thống Donald Trump thiếu chiến lược rõ ràng về Trung Quốc và khi thái độ với Nga chuyển sang tiêu cực, dầu Nga của Ấn Độ trở thành mục tiêu dễ đánh.

Cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton nhận xét: “Trớ trêu ở chỗ, những biện pháp trừng phạt thứ cấp này nhắm vào Nga nhưng có thể đẩy Ấn Độ xích lại gần Nga và, trớ trêu hơn nữa, gần cả Trung Quốc để cùng đàm phán chống lại các nỗ lực áp thuế của Mỹ”.