Lễ hội - sự thăng hoa của đời sống văn hóa cộng đồng

Ở đô thị, người dân có nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa, đặc biệt là các kênh thông tin đại chúng, các điểm sinh hoạt văn hóa. Nhưng ở nông thôn, miền núi, lễ hội là thời điểm đặc biệt, là sự thăng hoa của đời sống văn hóa của đồng bào. Người dân không thể thiếu lễ hội vì không có hoạt động gì thay thế được lễ hội ở vùng miền núi. Điều này lý giải tại sao các lễ hội sải sán, cấp sắc, hội cầu mùa có một thời kỳ bị cấm, nhưng người dân vẫn bí mật tổ chức. Từ khi đổi mới đến nay, làn sóng lễ hội ở các thôn bản bùng nổ. Lễ hội đang có xu hướng phát triển mạnh cả về quy mô và thành phần tham gia, người Mông ở Bắc Hà, Mường Khương (Lào Cai), ở Phong Thổ (Lai Châu), Sín Mần (Hà Giang) tổ chức lễ hội Gầu tào không chỉ khuôn trong thôn bản mà mang quy mô của cả vùng. Lễ hội Roóng Poọc của người Giáy ở Tả Van, Sa Pa, Lào Cai, được tổ chức không chỉ thu hút người Giáy mà thu hút cả người Mông, Dao, Tày của 4 xã thuộc vùng thung lũng Mường Hoa, Sa Pa tham gia. Hay lễ hội Gầu tào ở Pha Long, Mường Khương, thu hút cả người Mông ở Yên Bái và các nước Thái Lan, Lào, Trung Quốc sang dự.

Lễ hội là sinh hoạt văn hóa cộng đồng quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân miền núi, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, củng cố niềm tin và tín ngưỡng dân gian, ý thức cộng đồng. Ở vùng nào khôi phục và phát triển được lễ hội truyền thống thì ở vùng đó không có hiện tượng người dân bỏ tín ngưỡng truyền thống, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, theo các tôn giáo ngoại lai làm mất bản sắc dân tộc. Thậm chí họ còn tẩy chay các loại tà đạo như vàng chứ, thìn hùng. Nghiên cứu các lễ hội cổ truyền chúng tôi nhận thấy người dân đều đề cao ý thức cộng đồng, đề cao tri thức bản địa cầu mùa, phù hợp với hệ sinh thái nhân văn, sống hòa hợp với thiên nhiên, bảo vệ thiên nhiên. Do đó, trong những năm gần đây nhiều lễ hội cúng rừng, bảo vệ rừng của đồìng bào Mông, Dao, Thu Lao, Hà Nhì, Bố Y... đều được khôi phục. Yếu tố thiêng của tín ngưỡng kết hợp với cơ chế quản lý của hương ước cộng đồng đã tạo nên ý thức bảo vệ rừng, chú trọng trồng rừng của người dân địa phương. Ngành VH, TT và DL Lào Cai phối hợp với các đoàn thể đều tổ chức các lễ hội “ăn thề bảo vệ rừng” rộng khắp ở các cơ sở. Nhờ vậy, các khu rừng thiêng, các khu rừng cấm ở bản làng của đồng bào Thu Lao, Hà Nhì, Phù Lá... trở thành mô hình bảo vệ rừng hiệu quả.

Từ thực tiễn tổ chức lễ hội truyền thống của các dân tộc miền núi ở Lào Cai, Sở VH, TT và DL Lào Cai đã tham mưu cho cấp ủy, chính quyền về vị trí và vai trò của lễ hội cổ truyền trong đời sống văn hóa cộng đồng, từ đó, có chủ trương bảo tồn, khôi phục lễ hội truyền thống; nghiên cứu và phát huy các yếu tốë tích cực của lễ hội trong việc củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, bảo vệ an ninh, bảo vệ môi trường. Thực hiện chương trình biến di sản thành tài sản, ngành VH, TT và DL tỉnh đã xây dựng các lễ hội cổ truyền trở thành các điểm du lịch hấp dẫn. Lễ hội Gầu tào ở Mường Khương, Lào Cai, thu hút từ 2.000 - 3.000 lượt người tham gia; lễ hội Roóng Poọc của người Giáy ở Sa Pa thu hút hàng trăm du khách mang nhiều quốc tịch khác nhau đến tham dự; lễ hội Đền Thượng, TP Lào Cai đón hàng vạn du khách... Hệ thống các lễ hội trở thành các điểm du lịch hấp dẫn, giàu bản sắc.

Lễ hội tổ chức đạt kết quả tốt như vậy là nhờ quá trình nghiên cứu nhu cầu người dân và nhu cầu của du khách. Từ đó quảng bá trên hệ thống thông tin đại chúng và các trang web của Sở VH, TT và DL, của Trung tâm Thông tin Du lịch Sa Pa. Nhiều lễ hội và sinh hoạt văn hóa của Sa Pa đã được trường Đại học Bordeaux (Pháp) xây dựng thành trang web riêng giới thiệu với các hãng lữ hành quốc tế. Vì thế, vào mùa lễ hội ở Lào Cai lượng khách quốc tế tăng 2 - 2,5 lần so với những tháng không tổ chức lễ hội.