Lấy giám sát văn bản quy phạm pháp luật làm khâu đột phá

Với tinh thần đổi mới, xây dựng, thẳng thắn, Phiên chuyên đề thứ hai “Hoạt động giám sát của Quốc hội góp phần hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật” đã hoàn thành toàn bộ nội dung, chương trình đề ra.

Giám sát ngày càng trở thành đòn bẩy thúc đẩy hoàn thiện chính sách, pháp luật

Các đại biểu đã nghe 4 tham luận, các ý kiến phát biểu, thảo luận của đại diện các cơ quan của Quốc hội, các chuyên gia, các nhà nghiên cứu và từ phía cơ quan thực thi pháp luật với nhiều góc nhìn sâu sắc, đa chiều và phong phú về thực tiễn.

Các ý kiến đều cho rằng, hoạt động giám sát của Quốc hội không chỉ là công cụ kiểm soát việc chấp hành pháp luật, bảo đảm kỷ luật, kỷ cương, mà còn là kênh quan trọng để phát hiện lỗ hổng, điểm nghẽn trong thể chế, góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật ngày càng sát với thực tiễn.

Thông qua đó, Quốc hội ngày càng thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm đồng hành cùng Chính phủ trong hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đất nước. Đây cũng chính là giám sát để “kiến tạo, phát triển”.

Điều hành và phát biểu tổng kết phiên chuyên đề thứ hai, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nhấn mạnh, bối cảnh mới của đất nước hiện nay đang đặt ra nhiều yêu cầu cấp thiết đối với việc tiếp tục đổi mới tư duy xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật để quản trị quốc gia hiệu quả.

"Trong đó, hoạt động giám sát của Quốc hội đóng vai trò trọng yếu, thường xuyên để bảo đảm hiệu quả tổ chức thực thi pháp luật. Những bất cập trong thi hành chính sách không chỉ do các quy định của pháp luật mà còn có nguyên nhân là việc giám sát thiếu chiều sâu, thiếu phản hồi từ thực tiễn", Phó Chủ tịch Quốc hội chỉ rõ.

Nhìn lại hoạt động giám sát của Quốc hội thời gian qua, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho rằng, "đã có nhiều đổi mới về nội dung, phương thức và phạm vi giám sát".

Nhiều chuyên đề giám sát đã đi vào các lĩnh vực “xương sống” của đời sống kinh tế - xã hội, như: quy hoạch, đất đai, sắp xếp đơn vị hành chính, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, Chương trình giáo dục, sách giáo khoa, phòng, chống Covid-19, về y tế cơ sở, y tế cộng đồng và các chính sách an sinh xã hội...

Đồng thời, qua đó, đã góp phần thúc đẩy việc sửa đổi, bổ sung các đạo luật lớn, có tính hệ thống như Luật Đất đai, Luật Đấu thầu, Luật Quy hoạch, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí... và ban hành nhiều Nghị quyết để tháo gỡ khó khăn, nhiều Nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội.

"Đáng chú ý, giám sát không chỉ dừng lại ở phát hiện và kiến nghị mà ngày càng trở thành tổng kết thực tiễn, kinh nghiệm quý giá và đầu vào quan trọng cho hoạt động lập pháp. Các kiến nghị sau giám sát đã được tiếp thu nghiêm túc, thể hiện sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ, các Bộ, ngành để tháo gỡ vướng mắc pháp lý, nâng cao hiệu quả thực thi", Phó Chủ tịch Quốc hội nhận định.

Một số lĩnh vực còn “vùng trống” trong giám sát

Qua các tham luận, phát biểu tại phiên chuyên đề thứ hai cũng cho thấy, hoạt động giám sát còn không ít vấn đề đặt ra, như: sự gắn kết giữa hoạt động giám sát với hoàn thiện chính sách, pháp luật của Quốc hội thể hiện chưa phong phú, sinh động, một số kiến nghị sau giám sát còn chung chung, chưa rõ cần sửa đổi, bổ sung chính sách gì, điều luật gì của luật nào, cơ sở thực tiễn, khoa học ra sao? Chưa có cơ chế rõ ràng để ràng buộc trách nhiệm thực hiện kiến nghị sau giám sát, dẫn đến sự chậm trễ trong việc xử lý và phản hồi các kiến nghị giám sát hoặc không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ.

Việc sử dụng kết quả giám sát đôi lúc còn mang tính tham khảo, chưa trở thành yêu cầu bắt buộc. Một số lĩnh vực còn “vùng trống” trong giám sát, đặc biệt là những lĩnh vực pháp luật chuyên sâu hoặc có tính liên ngành; việc huy động trí tuệ của chuyên gia, thu thập các thông tin phản biện chính sách ở các cơ quan, viện nghiên cứu còn hạn chế; năng lực phân tích, xử lý thông tin hỗ trợ giám sát chưa đáp ứng được yêu cầu…

Coi kết quả giám sát là tài liệu “đầu vào” chính thức trong hồ sơ xây dựng dự án Luật, Nghị quyết

Từ các ý kiến tại Phiên chuyên đề, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương ghi nhận, nhiều kiến nghị xác đáng đã được nêu ra, tập trung vào việc đổi mới tư duy giám sát theo hướng kiến tạo với 5 nhóm định hướng, giải pháp trọng tâm cần tiếp tục nghiên cứu và triển khai.

Một là, quá trình giám sát cần gắn với tổ chức thực hiện Nghị quyết số 66 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác lập pháp. Cần đổi mới tư duy giám sát theo hướng chủ động kiến tạo chính sách, pháp luật, lựa chọn nội dung có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả quản lý nhà nước, phát triển thị trường, kinh tế - xã hội, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh...

Hoạt động giám sát của Quốc hội phải gắn chặt với thực tiễn và tiếng nói của người dân; trong đó, cần tăng cường giám sát tại cơ sở, lắng nghe ý kiến từ thực tiễn, từ cử tri và cộng đồng doanh nghiệp để phản ánh đúng điểm nóng, đúng điểm nghẽn của nền kinh tế - xã hội, từ đó có đề xuất xác đáng, sát thực tế.

Hai là, hoàn thiện thể chế phân công, phối hợp, kiểm soát quyền lực của các cơ quan nhà nước, làm rõ thẩm quyền, phạm vi giám sát của các chủ thể giám sát.

Thiết lập cơ chế gắn kết giữa hoạt động giám sát và lập pháp trong quá trình xây dựng chính sách, pháp luật, khi pháp luật đi vào thực tiễn. Theo đó, trước khi xây dựng, sửa đổi, bổ sung luật cần khảo sát, giám sát thực tiễn thi hành pháp luật hiện hành, giám sát ngay trong quá trình tham vấn, phản biện, hoạch định chính sách của các Bộ, ngành, Chính phủ. Đây sẽ là khâu then chốt, quan trọng để thể hiện tính chủ động, từ sớm, từ xa của Quốc hội.

Trong quá trình xây dựng, sửa đổi, bổ sung luật, thường xuyên cập nhật kết quả giám sát để điều chỉnh nội dung các điểm, khoản, điều của dự thảo Luật và quy định những nội dung giao Chính phủ, các bộ, ngành quy định chi tiết.

Khi luật được ban hành, đi vào thực tiễn thì giám sát chính là để đánh giá tính hiệu lực, tổng kết thực tiễn để từ đó phản hồi lại cho quy trình lập pháp.

Gắn kết về tổ chức thực hiện, xây dựng Chương trình giám sát có tính định hướng và phục vụ Chương trình xây dựng pháp luật; phát huy vai trò của các chủ thể giám sát vừa giám sát, vừa tổng kết, phản ánh thực tiễn để kiến nghị lập pháp.

Gắn kết thông qua thông tin, dữ liệu từ giám sát để phục vụ lập pháp. Thiết lập cơ chế phản hồi giữa các hoạt động giám sát - lập pháp - hành pháp thành chu trình chính sách khép kín, hiệu quả trên cơ sở phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước.

Đổi mới tư duy, hành động giám sát, giải quyết hài hòa lợi ích của nhà nước, người dân, doanh nghiệp, lấy giám sát văn bản quy phạm pháp luật làm khâu đột phá trong hoạt động giám sát của các cơ quan dân cử, coi kết quả giám sát là những tổng kết thực tiễn phong phú, sinh động, cung cấp những luận cứ chuẩn xác, khoa học, những phản biện có tính xây dựng, là thước đo giúp cho các cơ quan có phản ứng chính sách linh hoạt nhằm tháo gỡ khó khăn trước mắt và lâu dài để sửa đổi, hoàn thiện, chính sách, pháp luật, là tài liệu “đầu vào” chính thức trong hồ sơ xây dựng dự án Luật, Nghị quyết.

Ba là, tăng cường phối hợp giám sát của các cơ quan Đảng, Nhà nước, chia sẻ, sử dụng kết quả giám sát, kết quả thanh tra, kiểm toán; tăng cường sử dụng dữ liệu số, công nghệ phân tích chính sách trong giám sát, phát triển hệ thống thông tin hỗ trợ Quốc hội nắm bắt kịp thời những bất cập, mâu thuẫn pháp luật đang phát sinh trong thực tiễn.

Bốn là, huy động sự tham gia rộng rãi của các chuyên gia, tổ chức nghiên cứu độc lập, hội nghề nghiệp vào quá trình xây dựng kế hoạch, phân tích, phản biện và đánh giá kết quả giám sát để thúc đẩy giám sát chuyên sâu, chuyên ngành trong các lĩnh vực ngân sách, thuế, khoa học công nghệ, dịch vụ công, đổi mới sáng tạo, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn... Đây là những lĩnh vực chuyên ngành sâu cần phải sử dụng nguồn lực từ các cơ quan, tổ chức chuyên ngành.

Năm là, hoàn thiện cơ chế theo dõi, đánh giá, xử lý sau giám sát, đảm bảo tính ràng buộc, trách nhiệm giải trình của chủ thể chịu sự giám sát, nâng cao kỷ luật, kỷ cương trong thực thi pháp luật, lan tỏa trách nhiệm hành động của các cơ quan nhà nước.

Sáu là, nghiên cứu để cụ thể hóa các chủ trương trong "bộ tứ Nghị quyết chiến lược" và Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng bằng chính sách, pháp luật, mở đường cho sự phát triển. Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao cho các Ủy ban của Quốc hội phối hợp với các cơ quan theo lĩnh vực phụ trách rà soát lĩnh vực nào chưa có luật, nhất là những lĩnh vực mới, lĩnh vực nào đã có luật nhưng còn chồng chéo, vướng mắc, hoặc chưa đủ, chưa phù hợp với thực tiễn để báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh.

Nhấn mạnh, Phiên chuyên đề chiều nay là dịp để cùng nhìn lại vai trò của giám sát trong việc đồng hành và thúc đẩy hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật của đất nước, Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, những kiến nghị, giải pháp tại Diễn đàn sẽ là cơ sở quan trọng để Quốc hội tiếp tục đổi mới toàn diện hoạt động giám sát, đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn phát triển mới.