Lành mạnh thị trường lúa gạo

- Các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) sắp được tham gia vào việc xuất khẩu gạo ở thị trường nước ta. Nhiều chuyên gia cho rằng, đây sẽ là yếu tố tích cực cho hoạt động xuất khẩu gạo, một mặt hàng nông sản thế mạnh của nước ta. Ông nhận định như thế nào về vấn đề này?

- Tôi cho rằng đây là yếu tố tích cực. Vì 3 lý do: Thứ nhất, việc cho phép các doanh nghiệp FDI tham gia vào việc xuất khẩu gạo chỉ là động thái thực hiện những gì mà chúng ta đã cam kết khi gia nhập WTO. Thứ hai, thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đang tồn tại với trên 200 doanh nghiệp, trong đó có nhiều doanh nghiệp nhỏ - hoạt động kinh doanh theo kiểu lướt sóng – không có đủ năng lực về kho bãi, chế biến và bảo quản. Nếu cứ duy trì tình trạng như hiện nay, thị trường gạo của Việt Nam sẽ không hoạt động lành mạnh. Thứ ba, doanh nghiệp FDI, với lợi thế về tài chính và mạng lưới tiêu thụ trên toàn cầu, khi vào Việt Nam họ sẽ tổ chức hệ thống thu gom, kho bãi, chế biến và đóng gói, đặc biệt là tổ chức vùng sản xuất nguyên liệu. Những yếu tố này sẽ giúp cải thiện tình hình sản xuất lúa gạo của Việt Nam về chất lượng và thương hiệu, đồng thời buộc các doanh nghiệp lớn của nước ta phải đổi mới để tồn tại và phát triển. Như vậy, sân chơi về xuất khẩu gạo sẽ trở nên bình đẳng và công bằng hơn, người nông dân sẽ được hưởng lợi hơn khi họ đóng vai trò là nhà cung cấp và sản xuất theo yêu cầu thị trường, tránh được tình trạng sản xuất tự phát như hiện nay.

Tuy nhiên, việc các doanh nghiệp nước ngoài tham gia xuất khẩu gạo cũng đặt ra một loạt các vấn đề về chính sách cần giải quyết trong thời gian tới. Chẳng hạn, doanh nghiệp FDI có được Chính phủ giao thu mua lúa tạm trữ không? Có được nhập khẩu gạo nguyên liệu về chế biến và phân phối ở thị trường nội địa không? Đây là những vấn đề mà trong phạm vi Nghị định 109/2010/NĐ - CP chưa bao quát hết được, nhưng chắc chắn sẽ phát sinh khi chúng ta cho phép doanh nghiệp FDI hoạt động tại Việt Nam trong lĩnh vực kinh doanh xuất khẩu gạo.

- Các doanh nghiệp nước ngoài với khả năng nhận biết thị trường, trình độ quản lý cũng như kinh nghiệm trong xuất khẩu gạo quốc tế sẽ giúp gì cho xuất khẩu gạo nước ta? Liệu còn diễn ra tình trạng giá thấp thì gạo Việt Nam lại xuất khẩu còn khi giá cao chúng ta lại bỏ lỡ không?

- Cũng như hoạt động đầu tư, kinh doanh của doanh nghiệp FDI trong các lĩnh vực khác, các doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam chắc chắn sẽ học, thậm chí phải học tập kinh nghiệm quản lý của doanh nghiệp nước ngoài để giảm thiểu chi phí, tăng sức cạnh tranh để tồn tại và vươn lên. Hai yếu tố chủ quan mà các doanh nghiệp của ta thường coi nhẹ là thông tin và dự báo thị trường, xây dựng mạng lưới - chắc chắn sẽ được chú ý quan tâm hơn.

Về hiện tượng khi giá thấp thì xuất khẩu còn khi giá cao lại bỏ lỡ cơ hội xuất phát chủ yếu từ 2 nguyên nhân: thứ nhất, doanh nghiệp chưa chú trọng đến khâu trữ và bảo quản lúa. Thứ hai, là vì doanh nghiệp đang có được uy quyền tối thượng trong việc quyết định giá và thời điểm thu mua lúa. Với sự xuất hiện của doanh nghiệp FDI, theo tôi, sẽ tạo cú huých để khắc phục hiện tượng này.

Trong năm 2010, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 57/2010/QĐ - TTg, về miễn tiền thuê đất đối với các dự án xây dựng kho dự trữ lúa nhưng trong năm qua, năng lực trữ lúa của ta tăng lên không đáng kể, đạt khoảng 2,2 - 2,4 triệu tấn. Có tình trạng này là do doanh nghiệp chưa có mặt bằng, thiếu chính sách hỗ trợ sau đầu tư xây dựng kho chứa, nhưng quan trọng nhất vẫn là việc doanh nghiệp chưa chịu sức ép từ việc phải tăng cường khả năng trữ lúa. Khi doanh nghiệp FDI tham gia vào hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo vì họ hoạt động theo cơ chế thị trường và thị trường xuất khẩu gạo sẽ không còn tình trạng độc quyền trong thu mua và quyết định giá và thời điểm thu mua như hiện nay.

- Lĩnh vực buôn bán và phân phối gạo ở nước ta từ trước tới nay vẫn còn mang yếu tố độc quyền, lợi ích nhóm lợi ích cục bộ. Nhiều người lo lắng rằng khi tham gia vào thị trường, các doanh nghiệp FDI sẽ gặp phải khó khăn bởi những yếu tố này?

- Khi có ý định đầu tư  kinh doanh tại thị trường Việt Nam, chắc chắn các doanh nghiệp nước ngoài đã phải tìm hiểu kỹ lưỡng phương thức kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước cũng như cơ chế chính sách của Việt Nam, họ sẽ không vào hoạt động tại Việt Nam nếu không vượt qua được những trở ngại ở thị trường trong nước, hay nói cách khác họ sẽ không chấp nhận đầu tư mà không sinh lợi. Với kinh nghiệm đầu tư, kinh doanh tại nhiều nước, tôi tin rằng, các doanh nghiệp FDI sẽ vượt qua được những khó khăn này. Điều mà chúng ta lo lắng là khả năng họ sẽ chọn liên doanh với các doanh nghiệp nhỏ của Việt Nam và hoạt động núp bóng để liên kết và tạo ra những nhóm lợi ích cục bộ mới. Chắc chắn công tác quản lý của các cơ quan nhà nước sẽ phải tăng cường, thì mới tránh được tình trạng này, nếu không hiện tượng sẽ lặp lại giống như câu chuyện chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI ở các lĩnh vực khác đang tồn tại hiện nay.

- Việt Nam  và Thái Lan là hai nước xuất khẩu gạo lớn trong khu vực ASEAN. Mặc dù khối lượng xuất khẩu của chúng ta không thua kém Thái Lan, tuy nhiên chất lượng và giá trị gia tăng thì lại kém hơn nhiều. Ông có kỳ vọng rằng, khi doanh nghiệp FDI tham gia vào lĩnh vực xuất khẩu gạo, tình trạng này sẽ nhanh chóng được thay đổi?

- Khi chúng ta so sánh gạo Việt Nam và Thái Lan là chúng ta đang so sánh loại gạo trắng – phân khúc gạo có giá trị thấp và trung bình. Trong khi đó, sản lượng gạo trắng xuất khẩu của Thái Lan chỉ chiếm hơn 30% trong tổng khối lượng gạo xuất khẩu, còn lại là gạo thơm, gạo đồ - sản phẩm cấp cao, với giá bán chênh lệch từ 2 - 3 lần so với gạo trắng. Nói như vậy để thấy chất lượng gạo của ta đang thấp hơn nhiều lần so với Thái Lan. Việc các doanh nghiệp FDI tham gia vào thị trường xuất khẩu gạo có thể làm cải thiện chất lượng gạo nếu các doanh nghiệp này liên kết với nông dân xây dựng vùng nguyên liệu và sản xuất gạo chất lượng cao. Cách làm này nhiều khả năng xảy ra vì sản xuất – kinh doanh ở phân khúc gạo chất lượng cao sẽ cho giá trị gia tăng cao hơn, điều mà các doanh nghiệp nước ngoài luôn hướng đến.

- Xin cám ơn Ông!