Làng nghề sơn mài Hạ Thái

Kỹ thuật truyền thống dần mai một

Sơn son, thếp vàng và sơn mài là nghề truyền thống của làng Hạ Thái, xã Duyên Thái, Thường Tín, Hà Nội. Với lịch sử 200 năm, từ lâu, Hạ Thái được biết tới là nơi sản xuất các loại sản phẩm như đồ thờ cúng, tượng Phật, đồ dùng trang trí nội thất, tranh sơn mài, sơn khắc... Bên cạnh các sản phẩm truyền thống, các sản phẩm sơn mài Hạ Thái ngày càng đa dạng, đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Sơn mài Hạ Thái không chỉ được tiêu thụ ở thị trường trong nước, mà còn xuất khẩu ra nhiều nước trên thế giới như: Anh, Nhật, Pháp, Italy, Hàn Quốc, Mỹ... Sở dĩ sản phẩm của làng nghề Hạ Thái được nhiều người ưa chuộng do người dân nơi đây sử dụng sơn ta, pha theo kinh nghiệm truyền thống, tạo nên những sản phẩm sơn mài mịn, có độ bóng sâu, độ bền cao, có thể giữ được khoảng 300-400 năm.

Tuy vậy, làng nghề Hạ Thái đang có những thay đổi lớn. Nghệ  nhân Đỗ Trọng Tuất, 78 tuổi, cho biết, nếu trước đây, sản phẩm của làng hoàn toàn được làm thủ công, thể hiện tay nghề khéo léo của người thợ, thì hiện nay, với những ứng dụng của công nghệ, máy móc, cho phép tạo ra những sản phẩm hàng loạt, làm giảm giá trị của sản phẩm và khiến môi trường bị ô nhiễm. Chất liệu sơn sử dụng cũng khác xưa. Việc dùng sơn Nhật như hiện tại không mang lại một sản phẩm đẹp với độ bóng sâu. Tuy nhiên, lượng tiêu thụ sản phẩm loại này lại cao hơn nhiều lần so với chất liệu cũ bởi sản phẩm nhanh khô, dễ xử lý và có giá thành thấp hơn 3-4 lần so với sản phẩm làm bằng sơn ta. Vì thế, các sản phẩm sơn mài truyền thống không có thị trường tiêu thụ.

Ít thợ có tay nghề cao

Theo Phó chủ tịch Hiệp hội Làng nghề sơn mài Hạ Thái Đỗ Hữu Sáng, hiện làng có khoảng 80% người dân làm nghề, với 190 hộ gia đình. Trong làng vẫn còn những hộ gia đình làm theo phương pháp truyền thống, có bí quyết riêng nên vẫn giữ được nghề cha truyền con nối như: nghệ nhân Đỗ Trọng Tuất chuyên về những sản phẩm sơn son thếp vàng; nghệ nhân Trần Thanh Đạt với tranh sơn mài và sơn khắc... Tuy nhiên, những người thợ có tay nghề cao ngày càng ít. Đa số thanh niên hiện nay chỉ chạy theo nghề, không tâm huyết với nghề. Cũng có nhiều người theo học mỹ thuật nhưng lại chọn những ngành học không chuyên về sơn mài...

Trước đây, trong thời kỳ bao cấp, các nguồn hàng, hợp đồng xuất khẩu đều từ Bộ Công thương phân đến các tổng công ty, rồi từ các công ty phân đến các xí nghiệp và các xí nghiệp giao cho từng hợp tác xã, nên có trật tự và tổ chức cao. Nhưng đến nay, do không có sự chỉ đạo thống nhất, cạnh tranh về giá cả khiến chất lượng sản phẩm giảm. Vấn đề bản quyền trong việc sáng tạo mẫu ít được quan tâm. Các sản phẩm trong các hộ gia đình thường trùng nhau, do sao chép lại nên chỉ mang tính hàng loạt...

Nhằm giải phóng môi trường làng nghề và phát triển bền vững, Bộ Công thương, Sở Công nghiệp Hà Tây (cũ) cùng với tổ chức phi chính phủ JICA của Nhật Bản đã đầu tư để quy hoạch và xây dựng khu công nghiệp làng nghề sơn mài Hạ Thái trên diện tích rộng, tạo cơ hội tập trung sản xuất, phát huy hiệu quả và cũng là một điểm tham quan, du lịch hấp dẫn. Ông Đỗ Hữu Sáng cho biết: Đây cũng là cơ hội lớn để mở rộng nguồn tiêu thụ cho sản phẩm thủ công truyền thống giúp nâng cao chất lượng sản phẩm làng nghề. Hiệp hội làng nghề sơn mài Hạ Thái cũng sẽ sớm xây dựng một khu trưng bày những sản phẩm truyền thống của làng nghề để giới thiệu, quảng bá các sản phẩm thủ công độc đáo của làng đếán du khách tham quan.