“Ký ức sống” của điện ảnh Séc

Otakar Vávra sinh tháng 2.1911, dưới đế chế Áo - Hung. Sự nghiệp đạo diễn, biên kịch của ông là hình ảnh thu nhỏ của truyền thống làm phim Mitteleuropa (Trung Âu) và phía Đông của biên giới Iron Curtain (biên giới chia cắt lãnh thổ châu Âu thành hai phía sau Chiến tranh Thế giới II). Các tác phẩm điện ảnh của ông mang đậm tính Séc, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ các nhà làm phim của Séc sau này.

Đạo diễn Otakar Vávra

Được ví là “cha đẻ của điện ảnh Séc” nhưng kịch bản đầu tiên của Vávra đến với khán giả khi ông đang theo học chuyên ngành kiến trúc. Thời gian đó, ông tiếp tục cho ra đời nhiều kịch bản phim tài liệu ngắn. Vávra thử nghiệm với bộ phim The Light Penetrates the Dark (Ánh sáng xâm nhập bóng tối) năm 1931, nhưng phải sáu năm sau, ông mới chính thức ra mắt trong vai trò đạo diễn với bộ phim đầu tay History of Philosophy (Lịch sử triết học). Tiếp nối thành công, năm 1938, Vávra ra mắt phim truyện đầu tiên The Merry Wives (Những người vợ vui vẻ), có sự tham gia của diễn viên Zorka Janu, em gái huyền thoại điện ảnh Séc Lída Baarová. Hai chị em họ còn xuất hiện với vai nữ chính trong nhiều bộ phim của Vávra thời Thế chiến II.

Trong số tác phẩm tiêu biểu nhất của Vávra có Silent Barricade (Chướng ngại vật lặng lẽ, 1949), nói về cuộc giải phóng Prague, về chiến thắng, ánh sáng huy hoàng của vinh quang dân tộc. Bộ phim đã đưa ông trở thành nhà làm phim vĩ đại nhất Séc thời Stalin.

Chướng ngại vật lặng lẽ, phim về giải phóng Prague

Sau Chiến tranh Thế giới II, Vávra giúp thành lập Khoa Điện ảnh của Học viện Nghệ thuật biểu diễn (FAMU) và giảng dạy tại đây suốt 50 năm sau đó, đào tạo nhiều thế hệ đạo diễn lớn của thế giới như Vera Chytilová, hai đạo diễn từng đoạt giải Oscar: Milos Forman, Jirí Menzel - cả ba đạo diễn đều thuộc Làn sóng mới của điện ảnh Séc (Czech New Wave) những năm 1960, thập kỷ sau đó có nhà làm phim nổi tiếng của Serbia Emir Kusturica. Nhân dịp Vávra tròn 100 tuổi, Radio Prague đã có cuộc phỏng vấn Menzel. Menzel chia sẻ: “Vávra đã dạy chúng tôi: điện ảnh không đơn thuần là nghệ thuật biểu diễn, nó là văn hóa, một phần rất quan trọng của nghệ thuật. Vì vậy, chúng ta phải học cách làm phim như tạo ra một hiện tượng văn hóa, không chỉ để giải trí hay kiếm tiền”.

Tác phẩm điện ảnh nổi tiếng nhất của Vávra Hussite Trilogy (Bộ ba Hussite) ra đời những năm 1950, gồm ba phim John Huss (Jan Hus, 1954), The Hussites (Jan Zizka, 1955) và Against All Odds (Chống lại mọi khập khiễng, 1957). Mặc dù vậy, giai đoạn này chưa phải là thời điểm sáng tác đỉnh cao của Vávra. Những năm 1960, ông mới thực sự thăng hoa, cả về tư tưởng và cảm xúc. Golden Queen (Hoàng hậu vàng) - giành giải cao nhất tại LHP San Sebastian 1965, Romance for Bugle (Sự lãng mạn của cây hạ khô) – được coi là bộ phim hay nhất của ông - đều ra đời giai đoạn này, lấy cảm hứng từ thơ của Frantisek Hrubín về một tình yêu buồn. Đây là hai phim đặc trưng cho dòng phim lãng mạn Séc những năm 1960, dòng phim được giải phóng tuyệt đối trong khuynh hướng sáng tác.

Cảnh trong phim Sự lãng mạn của cây hạ khô

Giữa những năm 1970 và 1980, Vávra làm rất nhiều phim lịch sử và phim chiến tranh như Days of Betrayal (Những ngày phản bội, 1973), Sokolov (1974), The Liberation of Prague (Giải phóng Praha, 1976), Veronique (Veronika, 1985) và The Prince and The Maiden (Hoàng tử và cô hầu, 1985).

Sau cuộc Cách mạng Nhung năm 1989, chế độ bao cấp dành cho điện ảnh hoàn toàn không còn ở Séc, nhiều dự án lớn của Vávra không thể thực hiện do thay đổi này, một trong số đó là bộ phim lịch sử Europe was Dancing the Waltz (Châu Âu nhảy điệu vanxơ). Phim này vẫn được sản xuất nhưng không quy mô như tham vọng ban đầu của ông. Thời gian sau này, ông chỉ làm thêm một phim ngắn My Prague (Praha của tôi, 2003).

Năm 2001, Vávra được trao giải Czech Lion (Sư tử Séc) cho những đóng góp đối với văn hóa Séc. Năm 2004, ông nhận huy chương công trạng (Medal of Merit) của tổng thống Séc. Đầu năm 2011, ông xuất bản hồi ký The Strange Life of a Film Director (Cuộc đời lạ thường của một đạo diễn điện ảnh), nói về 70 năm gắn bó với điện ảnh của ông.

Nhà phê bình điện ảnh Kamil Fíla nhận định: “Otakar Vávra là ký ức sống của điện ảnh Séc. Cuộc đời ông đã đi qua những thời khắc quan trọng nhất của điện ảnh nước này, từ những bộ phim câm đen trắng đến phim màu, màn ảnh rộng, phim lập thể, âm thanh nổi”.