Thuế thu nhập cá nhân là sắc thuế quan trọng được các nước áp dụng. Nguyên tắc cốt lõi là thuế phảiđánh vào những người có thu nhập cao song vẫn khuyến khích họ làm giàu và bảo đảm tính công bằng giữa các đối tượng chịu thuế. Với những quy định lạc hậu, Luật Thuế thu nhập cá nhân của nước ta không bảo đảm những yêu cầu đó và sửa Luật là yêu cầu cấp thiết!
4 vấn đề lạc hậu của Luật
Một là, Luật Thuế thu nhập cá nhân được ban hành vào năm 2007 và đến nay đã hai lần điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh. Sau lần điều chỉnh gần đây nhất vào tháng 7.2020 (Nghị quyết số 954/2020/UBTVQH14), mức giảm trừ đối với đối tượng nộp thuế là 11 triệu đồng/tháng (132 triệu đồng/năm), và với mỗi người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng.
Mức giảm trừ này không còn phù hợp.Bởi lẽ, dù lạm phát vẫn trong tầm kiểm soát song hiện mức sống của dân cư đã ngày càng tăng cao, trong đó chi phí giáo dục, y tế vốn là những khoản chi phí lớn trong cơ cấu chi tiêu của các hộ gia đình và cũng đã tăng mạnh thời gian qua. Đơn cử, tháng 10.2022, chỉ số giá nhóm giáo dục tăng cao nhất với 2,35% so với tháng 9, trong đó dịch vụ giáo dục tăng 2,64% do một số địa phương thực hiện tăng học phí theo Nghị quyết của HĐND cấp tỉnh về việc quy định mức thu học phí, các khoản thu dịch vụ phục vụ và hỗ trợ hoạt động giáo dục từ năm học 2022 - 2023 tại các cơ sở giáo dục công lập trên địa bàn. Bộ Y tế cũngđang dự kiến đến cuối năm 2024, giá dịch vụ khám chữa bệnh tăng 9%, trong đó chi phí do điều chỉnh lương cơ sở kết cấu vào giá chiếm 5%, còn lại là chi phí quản lý…
Một khảo sát của Numbeo (trang phân tích dữ liệu về chỉ số chi phí sinh hoạt, chất lượng cuộc sống)công bố tháng 8 năm ngoái cho thấy, chi phí sinh hoạt hàng tháng cho gia đình 4 người tại Việt Nam (không tính tiền thuê nhà) là hơn 37,6 triệu đồng. Đặc biệt, chi phí sinh hoạt hàng tháng cho một người là khoảng 10,5 triệu đồng. Riêng tại TP. Hồ Chí Minh, chi phí sinh hoạt trung bình cho gia đình 4 người là khoảng 40 triệu đồng/tháng (không tính tiền thuê nhà) và chi phí trung bình của một người không tính tiền thuê nhà ở mức khoảng hơn 11 triệu đồng/tháng, cao nhất cả nước. Trong khi đó, theo quy định, tổng giảm trừ gia cảnh cho mục đích tính thuế với một gia đình 4 người gồm 2 vợ chồng và 2 con chỉ 30,8 triệu đồng/tháng. Mức này thường được cố định trong một khoảng thời gian dài, trong khi chi phí của người dân có xu hướng tăng qua các năm.
Hai là, biểu thuế lũy tiến theo Luật hiện cũng khá dày và thấp, không có sự khác biệt tương đối rõ ràng giữa các bậc đầu vốn là mức thu nhập phổ biến của đa số người lao động, công chức, viên chức. Cụ thể, bậc 1 là dưới 5 triệu đồng/tháng, bậc 2 là trên 5 - 10 triệu đồng/tháng, bậc 3 trên 18 - 32 triệu đồng/tháng, tương ứng mức thuế lần lượt từ 5%, 10%, 15%... Ở các quốc gia, xu hướng chung đều giảm số bậc chịu thuế lũy tiến và độ giãn cách giữa các bậc đủ lớn để tạo sự khác biệt. Vì thế, Việt Nam cần xem xét điều chỉnh để các bậc thuế này không bị vụn mảnh.
Ba là, Luật chưa bảo đảm người làm nhiều được hưởng lợi nhiều do thuế suất thuế thu nhập cá nhân đang quá cao. Xu thế chung của các nước là hạ thấp tỷ lệ thuế suất thuế thu nhập cá nhân. Chẳng hạn, Singapore đã giảm xuống còn khoảng 20%, Indonesia 25%, trong khi Việt Nam hiện lên tới 35% là rất cao. Nguyên tắc đánh thuế thu nhập cá nhân là phải thực sự khuyến khích người dân làm giàu thì phải được hưởng lợi nhiều hơn, nhưng việc chúng ta đánh thuế suất cao vô hình trung đã không thể khuyến khích họ. Cần làm rõ rằng, những người kiếm được hàng trăm triệu đồng/tháng thường là những người giỏi, tạo công ăn việc làm và đó chính là sự đóng góp cho xã hội chứ không phải đơn thuần là thông qua đóng thuế. Do đó, cần xem xét điều chỉnh giảm mức thuế suất này xuống quanh mức 20 - 25% như nhiều nước đang áp dụng thay vì để tới 35% như hiện nay.
Bốn là, dùng thước đo lạm phát để điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh là lạc hậu. Theo quy định, việc điều chỉnh giảm trừ gia cảnh chỉ được thực hiện khi biến động chỉ số giá tiêu dùng (CPI) lũy kế qua các năm trên 20%. Với mức lạm phát như hiện nay, một năm chỉ khoảng 3 - 4%, nghĩa là phải 5 - 7 năm chúng ta mới điều chỉnh một lần. Điều này không phù hợp trong bối cảnh mức sống của người dân ngày càng nâng cao. Chưa kể, lạm phát giữa các năm không cùng một mẫu số, vì giả dụ cùng một mức khoảng 3% thì 3% của năm sau sẽ lớn hơn mức 3% của năm trước, nên việc cộng gộp lại để thành tổng 20% là không hợp lý.
Cần điều chỉnh ngay
Từ những phân tích trên, việc nhanh chóng sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân là rất cần thiết. Việc sửa đổi Luật cần bảo đảm phù hợp với mức sống của người dân, tức phải đưa các yếu tố như mặt bằng thu nhập, mức sống để đáp ứng nhu cầu về nâng cao đời sống cho người dân.
Theo đó, có thể nâng mức giảm trừ lên 18 - 20 triệu đồng một người và người phụ thuộc cũng có thể nâng theo tỷ lệ tương xứng khoảng 8 - 10 triệu đồng thay vì 4,4 triệu đồng như hiện nay. Đặc biệt, cần tính đến yếu tố vùng miền, có thể lấy lương cơ sở theo vùng làm cơ sở cho việc quy định mức giảm trừ phù hợp, vì mức sống ở Yên Bái, Lào Cai không thể giống như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh.
Về các bậc thuế lũy tiến, cần rút từ 7 bậc xuống còn khoảng 3 - 4 bậc và tạo khoảng cách đủ rõ ràng giữa các bậc để phù hợp xu thế của thế giới. Mức ở giữa phải cao hơn hẳn để tạo ra sự khác biệt, để khuyến khích người dân làm giàu, cống hiến cho xã hội. Cùng với đó, cần xem xét điều chỉnh giảm thuế suất thuế thu nhập cá nhân như mức mà nhiều nước áp dụng, cao nhất trong khoảng 20 - 25%.
Cùng với đó, cần điều chỉnh thuế với các khoản thu nhập vãng lai. Hiện, mức 500 nghìn đồng hay 2 triệu đồng cũng bị tính trừ 10% thì không còn hợp lý, vì thế phải tính toán để nâng thu nhập vãng lai lên.
Dự kiến, năm 2025 Chính phủ mới trình Quốc hội sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân (dựa vào mức tính lạm phát lũy kế qua các năm trên 20% theo Luật hiện hành). Song, với những lý do đã chỉ ra ở trên, yêu cầu sửa đổi Luật này là rất cấp thiết, có thể tiến hành ngay trong năm 2023 - 2024 để chính sách thuế không tạo gánh nặng cho người lao động, tạo động lực cho người dân vươn lên làm giàu, đóng góp cho sự phát triển của xã hội.
Hơn nữa, việc sử dụng công nghệ thông tin đã trở thành công việc bình thường cả ở cơ quan quản lý và các doanh nghiệp. Vì vậy, việc tạo lập kho dữ liệu về thu nhập, về mức thuế, về số tiền đóng thuế cũng như mức độ chi tiêu bình quân của các cá nhân, các hộ gia đình ở các địa phương cần khẩn trương tiến hành để làm cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh Luật Thuế thu nhập cá nhân trong tương lai.
Anh Nguyễn Vĩnh Thành, TP. Nha Trang, Khánh Hòa
Mức giảm trừ gia cảnh quá lỗi thời!Tôi làm trong 1 đơn vị sự nghiệp công lập, thu nhập khoảng 15 triệu đồng/tháng. Từ năm 2020, xảy ra dịch Covid-19 nên vợ tôi làm trong công ty du lịch bị mất việc. Cả gia đình phụ thuộc thu nhập của tôi nhưng vợ tôi không được giảm trừ gia cảnh nên vẫn phải đóng thuế thu nhập cá nhân cho khoảng 4 triệu đồng.
Mới đây vợ tôi sinh đôi và vẫn chưa xin được việc. Giả sử cô ấy đi làm thì sẽ phải thuê người trông trẻ, chi phí khoảng 6 - 10 triệu đồng/tháng tùy thuộc trông cả ngày và đêm hay chỉ trong giờ hành chính. Như vậy, mức giảm trừ gia cảnh 4,4 triệu đồng/người phụ thuộc không thể đủ, nếu không muốn nói là quá lỗi thời!
Những người làm công ăn lương như tôi là đối tượng đông đảo trong xã hội và cũng chịu nhiều gánh nặng thuế hơn các đối tượng khác. Vì vậy, tôi mong Luật Thuế thu nhập cá nhân sớm được sửa đổi theo hướng tăng mức giảm trừ gia cảnh cho cả người nộp thuế và người phụ thuộc; đồng thời phân chia khu vực thành thị với nông thôn để có mức giảm trừ phù hợp. Ví dụ ở Nha Trang, mức giảm trừ cho người nộp thuế có thể giữ nguyên 11 triệu đồng/tháng nhưng giảm trừ cho người phụ thuộc cần nâng lên 5 - 8 triệu đồng/tháng, có như vậy mới giúp người lao động bớt khó khăn, có động lực lao động và đóng thuế tốt hơn, cải thiện được chất lượng cuộc sống.
Chị Vũ Hồng Minh (42 tuổi), quận Đống Đa, Hà Nội
Không công bằng với nhóm lao động làm công ăn lươngTôi làm việc trong một doanh nghiệp, thu nhập bình quân 25 triệu đồng/tháng và có một người phụ thuộc là con gái đang học lớp 3. Cháu học trường công, học phí, tiền bán trú và học tiếng Anh khoảng 5 triệu đồng/tháng. Như vậy, mức giảm trừ gia cảnh 4,4 triệu đồng/tháng cho một người phụ thuộc hiện nay là quá thấp, chưa đủ tiền học chứ không nói đến các sinh hoạt phí khác.
Đó là chưa kể ngưỡng phải nộp thuế và mức giảm trừ gia cảnh được áp dụng trên cả nước cũng bất cập, vì chi phí sinh hoạt ở thành thị đắt đỏ hơn so với nông thôn. Vì vậy, sau khi trừ thuế, trừ đi các chi phí sinh hoạt tối thiểu, số tiền còn lại của người lao động ở các thành phố lớn sẽ ít hơn nhiều so với người lao động có cùng mức thu nhập nhưng sống ở nông thôn, miền núi hoặc các đô thị khác có chi phí sinh hoạt rẻ hơn…
Mặt khác, thuế thu nhập cá nhân hiện nay không bảo đảm công bằng giữa các đối tượng chịu thuế. Trong khi người làm công ăn lương chúng tôi phải đóng thuế thu nhập cá nhân lũy tiến từ 5 - 35% thì các YouTuber, TikToker, bán hàng qua mạng… đóng với thuế suất thấp hơn, khoảng 7%/doanh thu - gồm thuế thu nhập cá nhân 2% và thuế giá trị gia tăng 5%. Điều này cho thấy nhóm người lao động làm công ăn lương chịu rất nhiều thiệt thòi.
Chị Lê Phương Anh (48 tuổi), quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh
Các khoản chi được giảm trừ vào thu nhập chịu thuế quá ítSau lần điều chỉnh gần nhất vào năm 2020, mức giảm trừ gia cảnh cho bản thân người đóng thuế hiện là 11 triệu đồng/tháng, người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng. Tôi tự hỏi không biết bao nhiêu người làm công ăn lương ở khu vực thành thị có thể trang trải đủ cho cuộc sống hiện nay chỉ với 11 triệu đồng/tháng, nhất là khi họ đang phải chi trả một mức giá mới khá cao cho hầu hết mặt hàng, dịch vụ, từ mớ rau, bát phở... chứ không phải chỉ "nhẹ nhàng" tăng như số liệu của cơ quan thống kê.
Người phụ thuộc về cơ bản cũng có mức tiêu dùng tương đương người nộp thuế, nhưng chỉ được giảm trừ gia cảnh bằng 40% người nộp thuế; hoặc tiêu chí xác định người phụ thuộc là có thu nhập dưới 1 triệu đồng/tháng cũng là định mức quá lạc hậu.
Đó là chưa kể đến số lượng các khoản chi được giảm trừ vào thu nhập chịu thuế hiện nay quá ít. Người lao động chỉ có 4 khoản giảm trừ là giảm trừ gia cảnh, giảm trừ các khoản đóng góp từ thiện, nhân đạo, giảm trừ đóng bảo hiểm bắt buộc và đóng góp quỹ hưu trí. Những chi phí khác như học phí, tiền thuê nhà, chi phí y tế… không được giảm trừ. Điều này không chỉ gây ra rất nhiều gánh nặng cho người lao động mà còn bất bình đẳng bởi theo quy định hiện hành, người nước ngoài làm việc tại Việt Nam được khấu trừ tiền học phí cho con, tiền mua vé máy bay về phép…
Do đó, chúng tôi rất mong Luật Thuế thu nhập cá nhân sớm được sửa đổi theo hướng nuôi dưỡng nguồn thu, bảo đảm tính công bằng, nhất là trong bối cảnh nền kinh tế và đời sống người dân hiện nay gặp rất nhiều khó khăn.
T. Phong - M. Châu thực hiện
