Kinh tế vỉa hè

Năm 1990, bố mẹ tôi cùng với rất nhiều đồng đội của mình trở thành tiểu thương vỉa hè sau khi nghỉ hưu non vì quyết định 176 (về sắp xếp lại lao động trong các đơn vị kinh tế quốc doanh). Khi đó, họ chưa đến 40 tuổi. Mẹ tôi xí một mẩu vỉa hè trên con đường xuyên khu tập thể, đầu tiên là mua hoa quả trên chợ Long Biên về bán, sau chuyển sang bán gạo.

Ra vỉa hè bán hàng là một lựa chọn đầy quyến rũ. Dân mình lười xê dịch, thích tiện, nên chỉ cần mua đầu phố, bán cuối phố là đã có thể chênh vài giá rồi. Con đường độc đạo xuyên qua khu tập thể nhanh chóng biến thành chợ, tiểu thương vẫn còn gọi nhau theo... quân hàm, là đồng chí, là thủ trưởng cho đến tận bây giờ. Cả khu tập thể Nam Đồng đã trở thành một cái chợ khổng lồ, không có bất cứ mét vuông vỉa hè nào còn trống.

Trở lại năm 1990. Mẹ tôi có duyên bán hàng, và thích. Năm đó tôi học lớp 12, cũng hăng hái đạp xích lô hàng đêm lấy hàng cho mẹ, hăng hái hình dung một tương lai bên khu chợ tự phát giữa nơi gọi là “Quân khu Nam Đồng”. Vâng, đó là “Quân khu Nam Đồng”, nhưng rất khác với “Quân khu Nam Đồng” trong cuốn sách của nhà văn Bình Ca. “Quân khu Nam Đồng” thời chúng tôi là Quân khu Chợ, bạn bè thế hệ tôi người sa ngã thành giang hồ, một số trở thành con nghiện. Tôi không biết số phận của tôi sẽ ra sao nếu như bố tôi không cố gắng xoay chuyển bằng mọi cách để mẹ tôi không còn ngồi vỉa hè bán hàng sau đó mấy năm.

Nền kinh tế vỉa hè mang đặc thù Việt Nam thực chất là ra đời từ sự lười biếng và dễ dãi của người tiêu dùng thị dân. Sự lười biếng và dễ dãi đó khiến cho cả xã hội tin rằng buôn bán vỉa hè là truyền thống, là tiềm năng, là dễ sinh lời nhất. Nó cũng trở thành hấp lực to lớn để thu hút nguồn lực từ khắp các miền quê về vỉa hè đô thị, với cương lĩnh “giàu nhà quê không bằng lê la thành phố”.

Tôi không thể biết số phận mình sẽ ra sao nếu như bố mẹ tôi khi đó bằng lòng với lựa chọn mưu sinh bên vỉa hè trong khu chợ Nam Đồng. Và tôi cũng không biết số phận của những đô thị này sẽ ra sao nếu cứ đắm đuối với cái gọi là nền kinh tế vỉa hè. Tôi chỉ biết chắc một điều là cái thói quen giao tiếp chợ búa, văn hóa chợ búa, giờ còn lan ra mọi tuyến đường, con phố, thấm đẫm không gian đô thị...