"Kim chỉ nam" hoàn thiện chính sách, pháp luật về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Theo Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia thực sự là "kim chỉ nam" cho việc xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong kỷ nguyên mới.

- Thưa ông, việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới, sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia có ý nghĩa như thế nào trong bối cảnh hiện nay của đất nước ta?

- Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, thể hiện tầm nhìn chiến lược, một hành động cụ thể, kịp thời và đầy ắp hơi thở cuộc sống và khát vọng đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới. Nghị quyết xác định phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu.

Có thể thấy vai trò, ý nghĩa quan trọng của Nghị quyết số 57- NQ/TW của Bộ Chính trị không chỉ giới hạn trong lĩnh vực khoa học công nghệ, chuyển đổi số mà được thể hiện sâu sắc trên nhiều mặt đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội… thông suốt, nhất quán, mạnh mẽ, hướng tới những giải pháp thực hiện có tính cách mạng đặt trong cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy nhà nước, hệ thống chính trị đang diễn ra quyết liệt và khẩn trương dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng lại càng có ý nghĩa, vai trò to lớn.

Nghị quyết số 57-NQ/TW đã cho thấy sự cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước ta trong việc tập trung ưu tiên các nguồn lực và cơ chế chính sách phát triển các lĩnh vực này. Nghị quyết thực sự là kim chỉ nam cho các chính sách đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, đó là kỷ nguyên phát triển, kỷ nguyên giàu mạnh dưới sự lãnh đạo, cầm quyền của Đảng Cộng sản Việt Nam, xây dựng thành công nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai với các cường quốc năm châu.

- Theo ông, đâu là những điểm đột phá về tư duy của Nghị quyết số 57-NQ/TW để góp phần đưa Việt Nam ngày càng phát triển nhanh và bền vững?

- Nghị quyết số 57-NQ/TW mang tính đột phá về tư duy lý luận và hành động, vừa mang tính dân tộc, vừa mang tính thời đại sâu sắc, đánh dấu bước ngoặt trong việc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, góp phần đưa Việt Nam phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới.

Nghị quyết có nhiều điểm đột phá tư duy mạnh mẽ. Một là, chuyển đổi tư duy từ "ứng dụng" sang "làm chủ và sáng tạo công nghệ". Thay vì chỉ tập trung vào việc ứng dụng công nghệ nước ngoài, Nghị quyết nhấn mạnh năng lực tự chủ, khả năng sáng tạo công nghệ mới, phát triển các công nghệ lõi, qua đó nâng cao vị thế Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tư duy này giúp Việt Nam chuyển từ vai trò "người tiêu dùng" công nghệ sang "người sản xuất", tham gia sâu vào quá trình này, góp phần khẳng định vị thế, tiềm lực của đất nước và trí tuệ, khát vọng, bản lĩnh dân tộc.

Hai là, đặt con người làm trung tâm, khoa học và công nghệ làm động lực. Nghị quyết khẳng định con người, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, là trung tâm của phát triển. Chuyển đổi số không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là vấn đề văn hóa, giáo dục và tư duy, giúp mọi người dân, tổ chức tham gia và hưởng lợi từ tiến bộ công nghệ.

Ba là, đột phá tư duy về quản lý số, kinh tế số và xã hội số, trong đó nhấn mạnh: thay vì coi khoa học, công nghệ và chuyển đổi số là lĩnh vực hỗ trợ, nghị quyết đặt các yếu tố này vào trọng tâm của mô hình kinh tế mới, phương thức quản lý mới trên nền tảng số, giúp tăng năng suất lao động, tối ưu hóa nguồn lực và tạo ra các ngành kinh tế mới. Đồng thời, xây dựng xã hội số toàn diện được xem là đột phá, thúc đẩy công dân số, giáo dục số và quản lý số, qua đó chuyển đổi cách thức sống và làm việc của người dân.

Bốn là, gắn kết lý luận, nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo với thực tiễn phát triển của đất nước. Nghị quyết "phá vỡ" rào cản giữa nghiên cứu khoa học hàn lâm và thực tiễn kinh tế, xã hội; tạo điều kiện về cơ chế, nguồn lực… để các ý tưởng sáng tạo, công nghệ tiên tiến được thương mại hóa nhanh chóng; đồng thời khuyến khích doanh nghiệp tham gia sâu vào nghiên cứu và phát triển (R&D), thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tạo đột phá trong việc xây dựng các cơ chế mở, khuyến khích sáng tạo; thử nghiệm các mô hình công nghệ mới, dịch vụ mới khi chưa có khung pháp lý cụ thể.

Năm là, tư duy hành động quyết liệt, sáng tạo, liên tục, trong đó thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, do Tổng Bí thư Tô Lâm làm Trưởng Ban... Đây là điểm đột phá lớn nhất về tư duy tổ chức hành động trong Nghị quyết số 57-NQ/TW, chưa từng có tiền lệ.

- Nghị quyết số 57-NQ/TW đề ra 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp, trong đó nhấn mạnh việc khẩn trương, quyết liệt hoàn thiện thể chế; xoá bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển; đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Điều này đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ như thế nào với Quốc hội, thưa ông?

- Vượt qua những rào cản, đưa thể chế thành lợi thế và động lực cạnh tranh phát triển trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một thách thức lớn những cũng là cơ hội lớn cho hoạt động lập pháp. Trong tiến trình này, Quốc hội cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ quy trình lập pháp, đi đầu và đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng cơ chế nền tảng; rà soát, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo hành lang pháp lý đầy đủ, thuận lợi, thông thoáng; góp phần hoàn thiện thể chế; xóa bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển.

Quốc hội cần thực hiện đầy đủ và có hiệu quả những nội dung chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, đó là: Chủ động, tích cực, khẩn trương xây dựng hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, xu hướng mới (nhất là những vấn đề liên quan đến cách mạng 4.0, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh…) tạo khung khổ pháp lý để thực hiện thành công cuộc cách mạng về chuyển đổi số, tạo đột phá cho phát triển đất nước những năm tiếp theo. Theo đó, cần tập trung rà soát các luật liên quan như Luật Chuyển giao Công nghệ; Luật Khoa học và Công nghệ; Luật Công nghệ cao; Luật Chuyển đổi số; Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Đầu tư công, Luật Giáo dục Đại học và các luật về khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo... để sửa đổi, bổ sung kịp thời. Bên cạnh đó cần nghiên cứu ban hành Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), cho phép thử nghiệm các công nghệ, sản phẩm, mô hình kinh doanh mới trong môi trường được kiểm soát để tháo gỡ các rào cản pháp lý và khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Mặt khác, Quốc hội cần quan tâm phân bổ ngân sách phù hợp, bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển. Đây là điểm mới, điểm đột phá mạnh mẽ về nguồn lực ngân sách cho cuộc cách mạng khoa học công nghệ mà Nghị quyết ghi nhận. Đồng thời, khuyến khích chi tiêu công vào các lĩnh vực công nghệ lõi, công nghệ mới nổi như AI, blockchain, IoT và năng lượng tái tạo; xây dựng các chính sách ưu đãi thuế cho doanh nghiệp công nghệ, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo; khuyến khích quỹ đầu tư mạo hiểm vào các lĩnh vực này.

Vai trò của Quốc hội không chỉ dừng lại ở việc ban hành pháp luật mà còn phải giám sát, đôn đốc, hỗ trợ các chính sách đi vào thực tế. Vì vậy, tăng cường năng lực giám sát thực thi pháp luật cũng là nhiệm vụ rất quan trọng. Quốc hội cần giám sát chặt chẽ việc thực thi các chính sách liên quan, bảo đảm các nghị quyết, luật được triển khai hiệu quả, không bị trì hoãn hoặc thực hiện hình thức. Giám sát việc loại bỏ các tư tưởng, quan niệm cũ, rào cản quan liêu đang cản trở đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong các cơ quan, tổ chức. Đồng thời, việc giám sát cần phát hiện những quy định lạc hậu, mâu thuẫn, không khả thi hay điểm nghẽn của thể chế, cơ chế… chủ động phối hợp với Chính phủ, các cơ quan, cá nhân có quyền sáng kiến pháp luật đưa vào chương trình xây dựng luật hàng năm để sửa đổi, bổ sung kịp thời; khơi thông ách tắc và thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tiến triển mạnh mẽ, mang lại những thành tựu lớn trong kỷ nguyên mới của đất nước.