“Khúc hát sông quê” chảy giữa lòng xứ Nghệ

Cung Văn hóa Lao động Nghệ An tối 10.8 kín ghế. Có những gương mặt thành danh, lại có cả gương mặt dân quê lặn lội đánh đường tìm đến, để chung nhau một không gian dặt dìu âm thanh ánh sáng, cùng rung động với “Khúc hát sông quê” của người nghệ sĩ tài hoa đất Hoan Châu, suốt một đời nặng lòng “úp mặt vào sông quê”.

Rộng dài “đôi mắt đò ngang”

Lần đầu tiên nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo có một đêm nhạc tại quê hương. Sẽ không mấy ngạc nhiên, bởi với con người đa tài đến vậy, mà phải đến tuổi 70, cũng vào dịp này năm ngoái, ông mới có đêm nhạc đầu tiên trong sự nghiệp của mình. Nhưng, đặc biệt hơn, xúc động hơn trong đêm nhạc này là ở chỗ, ông mới trở về từ “cửa tử” sau một cơn đột quỵ vào hồi cuối năm 2017. Đó cũng là một phần nguyên do mà ông lý giải cho việc mình mang “Khúc hát sông quê’ về hát giữa quê nhà.

Phải chăng, khi con người ta trở về từ lằn ranh của cái chết, điều đầu tiên họ nghĩ đến là nơi ươm mầm cho sự sống của bản thân? Ông nói, quê hương đã cho ông được sinh ra, cho ông tiếng nói… bằng hạt gạo, củ khoai và bao nhiêu yêu thương. Thêm một lần, cho ông được tái sinh sau cơn bạo bệnh. Các bác sĩ Bệnh viện tỉnh Nghệ An là những người đầu tiên đã nỗ lực cứu chữa cho ông, khi mà ông ngỡ “Tôi đã thấy mình chết đi rồi”. Vậy nên, quê hương - “ấy là mẹ”, người mẹ bao dung, độ lượng, chở che đã luôn giang vòng tay những lúc con hoạn nạn.

Và khi “sự sống lại trở về, mạnh mẽ hơn bao giờ hết”, ông đã day dứt với tâm nguyện hát giữa quê hương, như một sự trở về, một sự tri ân. Sự trở về của đứa con xa, cả một đời phiêu bạt, muốn được về “úp mặt vào sông quê”. Sự trở về của đứa trẻ năm xưa nay đã trưởng thành muốn dâng lên đất quê những “quả ngọt” thành công của cuộc đời mình. Hơn thế, còn là nơi có bao nhiêu bạn bầu, kỷ niệm, bao nhiêu người quê trông ngóng, mong mỏi… Và quả thực, những mong ngóng ấy đã được đền đáp bởi một đêm nhạc không thể tuyệt vời hơn thế. “Ông Sông quê” thực sự đã về với quê cùng bao nhiêu cảm xúc dạt dào…

Sẽ có nhiều người tự hỏi, điều gì đã mang lại sự thành công cho đêm nhạc lần này? Khi điều tối kỵ của nghệ thuật là sự lặp lại hoặc quay vòng của những điều đã biết? Có lẽ đó cũng là nỗi niềm băn khoăn của chính tác giả. Và nỗi niềm băn khoăn ấy đã được hóa giải, khi tấm màn sân khấu được mở ra. Là khi những lời bài hát đầu tiên cất lên giữa khán phòng thinh lặng: “Nếu anh chưa về thành Vinh/ em chưa biết em xinh đến thế/ Nói năng sao mà dịu nhẹ/ thảo hiền con gái quê ta…”.  Đó là chất riêng, là hồn cốt riêng của người con gái sông Lam, là cái mới mẻ đầy thú vị khi lần đầu tiên “Người con gái sông Lam” được biểu diễn trên sân khấu. Hay những ca khúc quen thuộc như “Làng quan họ quê tôi”, “Khúc hát sông quê”… lần này dường như vang lên cũng khác. Nó khác bởi tiếng hát ấy được cất lên không chỉ bởi kỹ thuật, mà còn bằng sự tri âm - tri kỷ, từ người trao cũng như người nhận. 20 ca khúc, những “Đôi mắt đò ngang”, “Mẹ tôi”, “Đồng Lộc thông ru”, “Trống hội cổng làng”, “Tình ca hoa cúc biển”, “Nghe biển ru đêm”, “Một dại khờ, một tôi”… được chắt lọc từ một đời viết tài hoa, nặng lòng với tình người, tình đất cũng nhận được những tràng pháo tay kéo dài không dứt từ khán giả quê nhà.

Nhạc sỹ Nguyễn Trọng Tạo và nhạc sỹ Giáng Son

“Cỏ và mưa” và ân tình xứ Nghệ

Đêm nhạc được đón đợi, và thành công, không phải chỉ những giọng ca “đình đám” cùng tụ hội: NSND Thanh Hoa, nhạc sĩ Giáng Son, các ca sĩ Trọng Tấn, Anh Thơ, Phương Thanh, Lê Anh Dũng, Phương Anh, nhóm Con Gái, nhóm Cỏ Lạ, nhóm Dòng Thời Gian cùng ban nhạc Hoa Sữa… mà còn bởi những câu chuyện, những tâm tình sẻ chia của nhạc sĩ, ca sĩ. Những tâm sự ấy là sự trân trọng họ gửi cho nhau, là sự hòa hợp, đồng điệu mà cuộc đời đã cho họ có cơ may gặp gỡ, là những trăn trở day dứt khi rút ruột mình để gửi gắm những điều muốn nói qua ca từ, giai điệu…

Đứng trên sân khấu thành Vinh, NSND Thanh Hoa đã bắt đầu bằng những sẻ chia: Tôi “yêu thầm” những sáng tác của Nguyễn Trọng Tạo. NSND Thanh Hoa đã vượt qua rào cản của tuổi tác để về lại với thanh xuân khi thể hiện ca khúc đã gắn liền với tên tuổi của mình: “Làng quan họ quê tôi”. Bà cho biết bài hát đến với mình như một cơ duyên thú vị, khi trước đó, người được chỉ định hát bài này là một ca sĩ khác. Vậy nhưng trong ngày thu âm, vì một vài lý do mà người ca sĩ ấy đã không thể có mặt, để rồi tình cờ Thanh Hoa được “thế vai” và “thế vai” quá đạt. Kể từ đó, tác phẩm đã chắp cánh cho tiếng hát Thanh Hoa ở chính vào thời kỳ đỉnh cao nhất trong sự nghiệp.

Năm nay đã 68 tuổi với hơn 40 năm hoạt động âm nhạc, NSND Thanh Hoa luôn coi thứ tình cảm mà bà dành cho nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo là tình tri kỷ. Bởi những năm tháng gắn bó với nhau qua những thăng trầm của ánh đèn sân khấu, và bởi, thứ tình cảm chân thành cả hai đã dành cho âm nhạc, nghệ thuật. Giống như lời tâm sự của bà trong đêm nhạc, trước người nghệ sĩ tài hoa ấy, ai cũng muốn có một chút tình cảm, sự ưu ái riêng cho mình, khiến họ chỉ dám “yêu thầm” con người và những sáng tác của ông. Tình yêu ấy khiến cho những sáng tác đến gần hơn với trái tim người yêu nhạc và mãi mãi nồng nàn, tha thiết. Lạ là trên mảnh đất của dân ca - ví giặm, mà khi “Làng quan họ quê tôi” được cất lên thì chân dung xứ Nghệ lại hiện lên rõ nét. Đó là bức tranh đồng quê tuyệt đẹp với hội làng, với dòng sông, và cả những đêm bom Mỹ thả… Lẽ nào, với Nguyễn Trọng Tạo, dù ở phương trời nào, mảnh đất nào, thì cũng đều bắt nguồn từ tình yêu xứ Nghệ?

Một trong những mảng quan trọng trong sự nghiệp âm nhạc - thơ ca của Nguyễn Trọng Tạo là phần nhạc phổ thơ ông (dù không nhiều). Gắn liền với những tác phẩm ấy là những kỷ niệm đáng trân trọng về tình cảm của những người nghệ sĩ dành cho nhau. Trong một tâm sự của mình, nhạc sĩ Giáng Son đã không quên cảm ơn người nhạc sĩ tài hoa đã tạo cảm hứng cho chị sáng tác ca khúc nổi tiếng “Cỏ và mưa”. Chỉ với mấy câu thơ nhỏ: “Em cỏ khát/ Ta mưa rào đầu hạ/ Cỏ uống mưa run rẩy/ Cỏ đang thì/ Mưa rào đến rồi đi/ Cỏ xanh niềm ngơ ngác/ Ta biệt em/ Lớ ngớ chẳng hẹn gì” nằm trong tập thơ được nhạc sĩ tặng, mà chị đã đọc ngay được “giai điệu” ngân lên trong mình.

Vậy nhưng, điều oái ăm khiến Giáng Son phải đến “bắt đền” nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo là khi ý nhạc của cô kéo dài tới 10 câu, còn thiếu hẳn 6 câu mới tròn bài, tròn ý. Sau lần “bắt đền” đó, tác phẩm âm nhạc “Cỏ và mưa” đã tạo nên một tiếng vang lớn trong dòng nhạc Blues jazz - một mảng màu còn hiếm trong làng nhạc Việt. Chính sự cộng hưởng giữa hai nhạc sĩ, hai tâm hồn tài hoa đã tạo ra một ca khúc tuyệt vời, là sư khắc họa thành công nỗi niềm “khát yêu” trong thi ca.

Nếu tinh ý, ta có thể thấy “cách yêu”, cách ví von đậm chất Nghệ trong tác phẩm này. Bởi chỉ có miền gió Lào bỏng rát, con người ta mới khát một cơn mưa rào đến vậy. Mưa rào xứ Nghệ đến nhanh và cũng đi nhanh, khiến cho con người, cỏ cây bừng tỉnh trong luyến tiếc, trỗi dậy trong hẫng hụt để rồi nhớ nhung mong mỏi cơn mưa lại về giữa cái oi nóng của những ngày vắng mưa.

Phải chăng, đó là lý do, vì sao những chàng trai, cô gái xứ Nghệ lại yêu ca khúc này đến thế.

*  *
*

Khác với nhiều đêm nhạc khác, khán giả của “Khúc hát sông quê” còn có cả những người dân quê lặn lội đánh đường tìm đến, xúc động lắng nghe. Bởi những bài hát thấm đẫm tình quê của Nguyễn Trọng Tạo đã từng nuôi dưỡng một phần tâm hồn họ, gắn bó với những kỷ niệm khó quên trong họ. “Khúc hát sông quê” vì vậy đã mở ra những nụ cười và làm ngưng đọng những ngấn lệ nơi khóe mắt, ở không chỉ người vừa trở về từ cõi chết, và lại thêm một lần nữa trong đời được dạt dào “úp mặt vào sông quê”...