Khúc hát đồng dao

Thoạt nhìn tưởng đây là bài thơ thể tự do nhưng đọc lên thì nhận ra ba cặp lục bát được bố trí lại thành khúc hát đồng dao. Đúng vậy, khúc hát đồng dao hát lên được, vừa cưỡi trâu về làng vừa hát nghêu ngao sảng khoái. Khúc hát đậm phong cách dân gian, có nét hóm của câu chuyện tiếu lâm tả người trán dô lối thậm xưng “chân còn trong ngõ trán đã nhô khỏi làng”, lại có nét đồng dao tả con voi “cái vòi đi trước, cái đuôi đi sau rốt”. Lối nói thậm xưng được sử dụng để đưa bài thơ đến khái quát, đến sự liên tưởng hiện thực thơ.

“Cưỡi con đê cỏ vàng”: cỏ đê đã chặt trong bụng trâu nên cưỡi trâu chính là cưỡi cả con đê cỏ. Màu vàng cỏ đê ngoài thực hẳn cũng là màu cỏ trong bụng trâu. Màu vàng này nhấn mạnh buổi chiều tà mà từ đầu đã được nhắc đến là thời khắc “cuối ngày”. Màu vàng cỏ đê trong bụng trâu dường như làm cho ánh ngày còn kéo dài khác thường. Bên trong cổng làng có bóng tre trùm khiến ánh ngày đã sậm lại, tối dần. Nhưng khi trâu về đến làng thì buổi tà dương lại ngân lên sáng sủa khiến cho “bốn chân bì bõm chưa sang khỏi chiều”. Bên này là nhá nhem tối, bên kia hãy còn là tà dương. Ranh giới chỉ là con trâu. Thế nhưng con trâu làm nên ranh giới sáng tối không còn là khoảng cách chiều dài thân trâu nữa, mà là khoảng cách của thời gian vô tận. Vì thế hình ảnh cánh sừng con trâu chạm cổng làng cũng to rộng chiếm lĩnh khoảng không gian khác thường tương ứng với khoảng cách thời gian ấy.

Minh họa của Nguyệt Hàn

Mô tả bước di chuyển về làng của con trâu mà tác giả Đỗ Vinh đã vẽ nên bức tranh quê “đồng chiều” vừa rộng lớn, vừa hình ảnh, vừa màu sắc, vừa âm thanh. Có thể thấy ấm lòng, nhẹ nhõm và an bình. Tuy bài thơ không nhắc đến trẻ mục đồng nhưng cách bố trí câu chữ thành bài hát đồng dao khiến ta vẫn nhận ra hình ảnh trẻ mục đồng phảng phất đang cưỡi trên lưng trâu nghêu ngao khúc hát “đồng chiều”.