Không tổ chức HĐND huyện - Vấn đề không mới, nhưng vẫn phải thí điểm thận trọng và có bước đi thích hợp

Không tổ chức HĐND huyện là vấn đề không mới, bởi đã một thời gian dài từ năm 1945 đến 1962 chính quyền địa phương của chúng ta không có HĐND huyện. Do nhiều nguyên nhân khách quan của sự hoàn thiện và phát triển, sau một quá trình nhiều năm nghiên cứu và chuẩn bị rất kỹ của trung ương và các địa phương cơ sở, ngày 20.11.1962 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chính thức ban hành lệnh công bố Luật Tổ chức HĐND và UBHC các cấp năm 1962. Cũng từ đó, HĐND và UBHC (sau đó là UBND) được tổ chức ở cả 3 cấp hành chính là tỉnh, huyện và xã. HĐND huyện, sau gần một nửa thế kỷ tồn tại và song hành cùng đất nước, do yêu cầu của quá trình đổi mới và phát triển nên việc nghiên cứu và xem xét lại tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và tổ chức HĐND huyện nói riêng là vấn đề khách quan, cần thiết.

Tuy nhiên, đây là vấn đề hệ trọng. Quyết định của Quốc hội thí điểm không tổ chức HĐND huyện không đơn thuần là giữ hay bỏ HĐND huyện mà điều quan trọng hơn rất nhiều là thông qua thí điểm để khẳng định và hoàn thiện mô hình hoạt động của chính quyền địa phương theo hướng hiệu lực và hiệu quả hơn. Xung quanh vấn đề này, có rất nhiều ý kiến khác nhau - điều đó là đương nhiên và rất cần thiết trong quá trình thí điểm, có nhiều ý kiến khác nhau sẽ làm cho nguồn thông tin để nghiên cứu, định hướng phong phú hơn, thực tiễn và cụ thể hơn. Bên cạnh nhiều ý kiến chặt chẽ thận trọng có giá trị thực tiễn để nghiên cứu thì cũng không ít ý kiến còn thiếu cơ sở thực tiễn và chưa thuyết phục. Xin nêu ra một vài ví dụ để cùng trao đổi:

Có ý kiến cho rằng HĐND huyện là cấp trung gian. Xin được nói lại để chính xác hơn: trong 4 cấp hành chính hiện hành thì cấp xã và cấp trung ương là không trung gian. Còn lại, không chỉ cấp huyện mà cả cấp tỉnh cũng là cấp trung gian; chỉ khi nào nhà nước hai cấp thì mới không có cấp trung gian ở giữa. Nhân đây cũng phải nói thêm: Cứ cho HĐND huyện là cấp trung gian giữa tỉnh với xã, thì UBND, UBMT, các tổ chức chính trị, và các tổ chức xã hội khác của huyện không phải là cấp trung gian giữa tỉnh với xã sao?

Tương tự cách nói thiếu chính xác như trên, đã có những ý kiến nên bỏ HĐND huyện với lập luận đó là cấp trung gian, hoạt động hình thức, không thực quyền, kém hiệu quả. Nhưng đặt vấn đề lại là dựa vào cơ sở với những thông tin thực tế nào để đánh giá HĐND huyện hoạt động hình thức, không thực quyền và kém hiệu quả thì chưa có câu trả lời. Không những thế, nếu đặt vấn đề thêm: chất lượng hoạt động của HĐND tỉnh và HĐND xã hiện nay có những gì khác so với chất lượng hoạt động của HĐND huyện? câu trả lời sẽ thế nào! Đúng vậy, về nguyên tắc khoa học, khi chưa có một kết quả khảo sát đánh giá chính thức nào về hoạt động của HĐND các cấp trong mấy chục năm vừa qua thì rất khó để có những nhận định đánh giá chính xác, khách quan về vị trí, vai trò của HĐND huyện trong bộ máy nhà nước của nhân dân, vì nhân dân và trong đời sống xã hội.

Liên quan đến không tổ chức HĐND huyện, đã có ý kiến vội vàng khẳng định là bộ máy sẽ giảm bớt sự cồng kềnh, tốn kém; ý kiến đó đã làm cho nhiều người nghĩ đến có thể bỏ thêm một số cấp nữa của HĐND để bộ máy tinh gọn và tiết kiệm hơn. Nói đến nguyên lý và cơ chế vận hành của bất kỳ một bộ máy nào cũng không thể tư duy đơn giản như vậy. Cải tiến một bộ máy không chỉ đơn thuần là cắt bỏ một số bộ phận; việc bỏ bớt hay ngược lại phải tăng thêm là do yêu cầu của chất lượng, hiệu quả. Tốn kém hay không  đâu phải là khối lượng đầu tư nhiều hay ít mà quan trọng là hiệu quả đầu tư như thế nào. Cắt giảm đầu tư mà chưa biết hiệu quả sẽ như thế nào so với khi chưa cắt giảm thì không thể nói là tiết kiệm.

Để lý giải cho cách tư duy đơn giản nói trên đã có những ý kiến cho rằng, HĐND huyện, làm tăng biên chế, chi phí hành chính dẫn đến khó khăn chung cho hoạt động của chính quyền địa phương, thậm chí có trường hợp đã đưa ra một con số khổng lồ để chứng minh: cả nước có khoảng 600 huyện - quận, bình quân mỗi huyện - quận có 35 đại biểu HĐND; vì thế nếu bỏ HĐND huyện thì cả nước giảm đi khoảng 21.000 biên chế cấp huyện. Cách đặt vấn đề như vậy là chưa thuyết phục và tỏ ra ít hiểu biết về tổ chức bộ máy của HĐND các cấp. Thực ra, theo quy định hiện hành hầu hết HĐND huyện quận chỉ biên chế 2 đại biểu chuyên trách là phó chủ tịch và ủy viên thường trực, tất cả số đại biểu còn lại là đại biểu kiêm nhiệm. Vì thế, nếu bỏ HĐND huyện, quận thì số biên chế giảm đi cũng rất ít so với số liệu nói trên. Hơn tất cả, vấn đề cần được xác định là cho dù HĐND các cấp làm tăng biên chế và chi phí quản lý hành chính nhưng mang lại hiệu quả cho bộ máy chính quyền của nhân dân - vì nhân dân thì cũng không thể không duy trì.

Nhiều ý kiến trăn trở và đưa ra các phương án nhằm củng cố, bổ sung bộ máy HĐND cấp tỉnh để gánh vác thêm chức năng nhiệm vụ khi không còn tổ chức HĐND huyện. Trăn trở vì lẽ đó là điều đương nhiên, trách nhiệm và rất cần thiết. Tuy nhiên, hướng điều chỉnh bổ sung như thế nào để có kết quả tối ưu là vấn đề hoàn toàn không đơn giản. Đã có ý kiến phải tăng cường số đại biểu chuyên trách tại Thường trực, các ban và chuyên viên văn phòng của HĐND tỉnh; đồng thời nhất thiết phải thành lập văn phòng tổ đại biểu HĐND tỉnh tại huyện (với biên chế dự kiến mỗi văn phòng tại huyện không ít hơn biên chế chuyên trách hiện có của HĐND huyện). Với ý tưởng tổ chức bộ máy như thế thì chưa cần tính toán kỹ cũng thấy biên chế và chí phí hoạt động tốn kém hơn rất nhiều so với khi chưa bỏ HĐND huyện.

Đối với cấp xã, cũng có nhiều phương án đưa ra nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả của HĐND. Trong đó, đề án công phu và có ý tưởng đột phá cho mô hình mới của HĐND cấp xã là ở Đồng Nai. Tại tỉnh này, mấu chốt của vấn đề được nghiên cứu và đã thí điểm là có ban của HĐND cấp xã; kết quả ban đầu với nhiều thông tin có giá trị thực tiễn khá cao, vì thế rất cần được quan tâm để tiếp tục nghiên cứu. Tuy nhiên, liên quan đến biên chế và các điều kiện để ban HĐND xã hoạt động là vấn đề cần phải được tính toán thêm. Theo ý kiến đề xuất của Đồng Nai: “…Sửa đổi luật tổ chức HĐND và UBND theo hướng có ban HĐND cấp xã (được thành lập ở HĐND các xã, phường, thị trấn) để có một tổ chức mang tính ổn định (tránh tình trạng kiêm nhiệm)…” Như vậy có nghĩa là mỗi xã, phường, thị trấn ít nhất cũng thêm 3 biên chế. Và như vậy, tổng biên chế tăng thêm cho 11.055 xã phường, thị trấn trong cả nước sẽ là 33.165 - gấp gần 28 lần so với tổng biên chế chuyên trách hiện có của HĐND huyện, quận trong cả nước. Chỉ riêng những số liệu nói trên cũng đã làm cho tính khả thi của đề án rất khó thực hiện.

Tìm hiểu một số ý kiến nói trên là điều kiện để chúng ta có cách nhìn cụ thể, thực tiễn hơn về các vấn đề liên quan đến mô hình tổ chức HĐND các cấp. Thời gian cho việc sắp xếp lại bộ máy theo mô hình thí điểm không tổ chức HĐND huyện không cần nhiều. Đúng vậy, có thể trong vòng một năm là hoàn tất. Nhưng thí điểm để xác định và so sánh được hiệu quả quản lý điều hành của mô hình bộ máy mới so với mô hình bộ máy đã tồn tại gần một nửa thế kỷ trước đó, thì thời gian có lẽ phải là một quá trình, một giai đoạn lịch sử nhất định, tối thiểu cũng phải sau một nhiệm kỳ kế hoạch. Như thế, kết quả kiểm chứng, khẳng định mới có thể thuyết phục được.

Chỉ thị 31-CT/TƯ của Bộ Chính trị đã xác định: “Thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường là vấn đề quan trọng, nhạy cảm, liên quan đến tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị, cần phải được tiến hành thận trọng và có bước đi thích hợp”. Định hướng về một mô hình chính quyền cấp huyện gọn nhẹ, điều hành nhanh; đảm bảo quyền dân chủ thực sự trong toàn xã hội; lại không tổ chức HĐND là vấn đề không đơn giản - rất lớn và hệ trọng. Nhận thức đúng chỉ thị 31- CT/TƯ của bộ chính trị sẽ giúp cho quá trình xem xét các vấn đề một cách khách quan, toàn diện và khoa học. Không tổ chức HĐND huyện là vấn đề không mới nhưng không vì thế mà nóng vội và chủ quan trong quá trình tổ chức thực hiện.