Không nên thu hẹp đối tượng được trợ giúp pháp lý

Đối tượng TGPL bị thu hẹp?

TGPL là một trong những chính sách thể hiện tính nhân đạo, nhân văn của Đảng và Nhà nước, nhằm bảo đảm cho mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Đối tượng được TGPL là những người có khó khăn về tài chính, không đủ khả năng chi trả thù lao cung cấp dịch vụ pháp lý. Trên cơ sở đó, dự thảo luật đã quy định 7 đối tượng được TGPL bao gồm: Người có công với cách mạng; người thuộc hộ nghèo; trẻ em trong quá trình tố tụng, xử lý vi phạm hành chính, phục hồi, tái hòa nhập cộng đồng; người dân tộc thiểu số thường trú tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo; người khó khăn về tài chính… Theo bà Phan Thị Thu Hà, Cục Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp, quy định về đối tượng được trợ giúp pháp lý như dự thảo Luật nhằm bảo đảm tính thống nhất trong hệ thống pháp luật, bảo đảm tính khả thi trong việc sử dụng nguồn lực của Nhà nước và xã hội cho việc bảo đảm hoạt động TGPL một cách có chất lượng, hiệu quả. Khi điều kiện kinh tế - xã hội cho phép, sẽ tiếp tục nghiên cứu để bổ sung các đối tượng mới vào Luật Trợ giúp pháp lý.

Toàn cảnh Hội thảo tham vấn dự thảo Luật Trợ giúp pháp lý (sửa đổi) Ảnh: Hà An

Tuy nhiên, ông Trần Huy Liệu, nguyên Cục Trưởng Cục trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp cho rằng, việc quy đinh một số đối tượng đã và đang được hưởng TGPL phải có thêm điều kiện có hoàn cảnh khó khăn về tài chính hoặc bị buộc tội mới có quyền được TGPL vô hình trung đã thu hẹp đối tượng TGPL, thu hẹp lĩnh vực, hình thức trợ giúp pháp lý. Ông Liệu nêu dẫn chứng, theo Điều 10 Luật Trợ giúp pháp lý hiện hành và Nghị định số 14/NĐ-CP ngày 5.2.2013, người được TGPL bao gồm: Người nghèo, người có công với cách mạng, người dân tộc thiểu số thường trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; người già cô đơn, trẻ em, người tàn tật, người nhiễm HIV, nhiễm chất độc hóa học không nơi nương tựa. Luật Người khuyết tật năm 2010 thì quy định người khuyết tật được trợ giúp pháp lý; Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011 bổ sung nạn nhân bị mua bán được trợ giúp pháp lý. Theo ông Liệu, đây là những đối tượng đã và đang được hưởng TGPL của Nhà nước từ năm 1998 đến nay, người khuyết tật và nạn nhân bị mua bán được hưởng TGPL từ năm 2011 đến nay mà không cần thêm bất cứ điều kiện gì.

Nhiều ý kiến đồng tình cho rằng, việc quy định thêm điều kiện “khó khăn về tài chính” với một số đối tượng được quy định trong Khoản 7 của dự thảo Luật, đồng nghĩa với việc thu hẹp đối tượng được TGPL, tước đi quyền được TGPL của người khuyết tật, nạn nhân bị mua bán, thân nhân liệt sỹ và trẻ em đã được quy định trong các luật hiện hành. Điều đó là không bình thường trong kỹ thuật lập pháp.

Xóa bỏ “giấy phép con”

Thực tế cho thấy, đối tượng được TGPL là những người thuộc nhóm người yếu thế trong xã hội. Họ rất dễ bị tổn thương và thường mặc cảm với hoàn cảnh sống của mình. Vì lý do khách quan hoặc chủ quan họ thường bị hạn chế về khả năng tiếp xúc với xã hội và đặc biệt là tiếp xúc với những hiểu biết pháp luật, do vậy, họ luôn cần được trợ giúp pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên, với quy định của dự thảo luật dường như lại đang làm cho một số đối tượng yếu thế khó hơn tiếp cận với TGPL. Nếu như trước đây, người khuyết tật chỉ cần xuất trình giấy chứng nhận là người khuyết tật, thân nhân liệt sĩ có giấy chứng nhận là thân nhân liệt sĩ, nạn nhân bị mua bán có giấy xác nhận là nạn nhân là được TGPL theo yêu cầu. Nhưng theo quy định của dự thảo Luật thì đối tượng này cần có thêm giấy chứng nhận có hoàn cảnh khó khăn về tài chính mới được TGPL.

Là người có nhiều năm gắn bó với công tác TGPL, ông Liệu cho rằng, quy định như vậy khác nào yêu cầu “giấy phép con”, là “điều kiện” bổ sung, không chỉ trực tiếp thu hẹp đối tượng được TGPL mà còn gây phiền hà cho người được TGPL. Đây là một bước thụt lùi so với quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006. Ngoài ra, cũng có ý kiến cho rằng, với việc sử dụng tiền mặt là chủ yếu như Việt Nam thì việc xác định tình trạng “khó khăn” không đơn giản. Căn cứ vào đâu để xác định người đó khó khăn về tài chính? Quy định này mang tính định tính, khó xác định, dễ dẫn đến hệ quả tiêu cực, quan liêu phiền hà cho người được TGPL. Chính vì vậy, có ý kiến đề nghị, Dự thảo Luật nên bỏ quy định tiêu chí có khó khăn về tài chính đối với đối tượng được TGPL.