Không muốn dài dòng

Khó nhớ, khó đọc

Lãnh thổ Cộng hòa Czech ngày nay bao gồm các vùng đất đã từng tồn tại trong lịch sử là Bohemia, Moravia và một phần Silesia. Czech trở thành 1 bộ phận của Đế quốc Áo và Đế quốc Áo - Hung trong nhiều thế kỷ cho đến năm 1918, khi Czech cùng với Slovakia tuyên bố thành lập nước Tiệp Khắc. Tuy nhiên đến năm 1993, Tiệp Khắc lại tách thành 2 quốc gia độc lập là Cộng hòa Czech và Slovakia.

Không giống như các quốc gia châu Âu khác, Czech không có tên gọi rút gọn một từ mà phải dùng cụm từ “Cộng hòa Czech”, khá là dài dòng. Trong khi Slovakia cũng được gọi là “Slovak” và Liên bang Nga được gọi ngắn gọn là “Nga” thì việc phải gọi đầy đủ tên nước là Cộng hòa Czech đối với nhiều người là tương đối khó khăn và bất tiện. Hiện tượng đọc nhầm hoặc phát âm sai tên “Cộng hòa Czech” phổ biến đến nỗi nó trở thành một đề tài trong cuộc hội đàm giữa tổng thống nước này và người đồng nhiệm Israel vào năm 2013. “Tôi sử dụng tên Czechia vì nó hay hơn và ngắn hơn so với Cộng hòa Czech”, ông Milos Zeman, Tổng thống Cộng hòa Czech nói.

Chính vì thế, Czech đang muốn thay đổi cái tên đã tồn tại 2 thập kỷ nay thành Czechia cho dễ nhớ và thuận tiện trong giao dịch. Ngoại trưởng Czech, ông Lubomir Zaoralek bày tỏ quan điểm: “Không hay chút nào khi một quốc gia không có tên ngắn gọn để gọi. Trong tiếng Anh không có từ nào ngắn gọn để thay thế cho Cộng hòa Czech”. Theo tờ The Guardian, trong một tuyên bố chung hôm 14.4, Tổng thống Milos Zeman, Thủ tướng Bohuslav Sobotka và một số quan chức cấp cao khác cho biết, Czech sẽ đề nghị LHQ cập nhật tên gọi mới “Czechia” trước khi Thế vận hội mùa hè Rio diễn ra vào tháng 8 tới. Còn theo BBC, quốc gia này vẫn sẽ giữ lại tên đầy đủ là Cộng hòa Czech nhưng Czechia sẽ trở thành tên địa lý ngắn chính thức, như Pháp có quốc danh đầy đủ là Cộng hòa Pháp. Nếu được Quốc hội nước này thông qua, tên gọi trên sẽ chính thức được gửi đến LHQ.

Thực ra, cái tên Czechia đã từng được sử dụng trong tiếng Latin từ năm 1634. Theo tờ Go Czechia, nó xuất hiện trong tiếng Anh lần đầu tiên vào năm 1841. Thậm chí, tờ này còn khẳng định, giới truyền thông Mỹ còn thường xuyên gọi phần lãnh thổ phía tây của Tiệp Khắc là Czechia sau khi Tiệp Khắc ra đời vào năm 1918.

Thay đổi có dễ?

Dự định thay đổi tên gọi được đưa ra từ phía Chính phủ. Không có bất cứ một cuộc trưng cầu dân ý nào được tổ chức để lấy ý kiến của người dân. Có lẽ, chính quyền của ông Milos Zeman có lý khi thực hiện điều này, nhằm tránh gây những tranh luận kéo dài. Tuy nhiên, một số người chỉ trích tên “Czechia” không đẹp .“Tôi không đồng ý với tên gọi “Czechia”, Bộ trưởng Phát triển khu vực, Karla Slechtova viết trên Twitter hôm 14.4. “Tôi không muốn mọi người nhầm lẫn giữa quốc gia chúng ta với Chechnya”.

Nhiều người dân Czech cũng không thấy thuyết phục với tên gọi mới. Trong cuộc khảo sát do tờ nhật báo hàng đầu nước này Mlada Fronta Dnes tiến hành, 73% người được hỏi cho biết không thích tên Czechia. Những ác cảm này phản ánh những cảm xúc lẫn lộn từ rất lâu đối với bản thân tên gọi Czech. Trở về những năm 1920, nhà văn Karel Capek chê tên Czech nghe không “du dương, thậm chí người nước ngoài nghe cái tên đó còn thấy khôi hài”. Cựu Tổng thống Czech Vaclav Havel thậm chí từng nhận xét, tên đó khiến người ta liên tưởng đến hình ảnh của “con ốc sên đang bò”. Quan trọng hơn là nó gợi cho ông nhớ đến sự chia cắt Tiệp Khắc sau cuộc Cách mạng Nhung khiến chủ nghĩa cộng sản ở nước này sụp đổ.

Hiện nay, một số tên khác nhau đã được đưa ra bàn luận. Nhiều người tỏ ra ưa chuộng một tên gọi có thể liên quan đến hai vùng lãnh thổ chính của đất nước là  Bohemia và Moravia. Nhưng nếu làm như vậy thì quá khứ Bohemia và Moravia bị phát xít Đức chiếm đóng lại hiện về. 

Thực tế là rất nhiều quốc gia trên thế giới đã tìm cách đổi tên để phù hơn với tình hình đất nước. Chẳng hạn như Myanmar, trước đây được gọi là Miến Điện (Burma). Sau khi giành độc lập năm 1948, chính quyền quân sự nước này đã đổi tên thành Myanmar và được LHQ chấp nhận. Nhiều nhà phân tích dự đoán, có thể một số quốc gia muốn neo gương Czech. Trong đó, những trường hợp có khả năng thay đổi cao nhất là Slovakia và Slovenia; Grudia (tên tiếng Anh viết là Georgia, rất dễ nhầm với bang Georgia của Mỹ); Macedonia (Cộng hòa Macedonia có những tranh cãi với Hy Lạp về tên gọi của nước này do Macedonia là một vùng đất lịch sử nằm trên lãnh thổ nhiều quốc gia khác nhau và có lịch sử, văn hóa gắn liền Hy Lạp); Kazakhstan (cách đây 2 năm, Tổng thống nước này, ông Nursultan Nazarbayev từng gợi ý muốn đổi tên nước thành Kazak để khác biệt hẳn với những quốc gia có chữ “stans” ít thành công khác).