Đại biểu HĐND được quyền chất vấn thủ trưởng cơ quan trung ương ở địa phương?
Đóng góp ý kiến vào dự thảo Luật, ĐBQH Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Bình Dương) nêu rõ, qua thực tế hoạt động giám sát tại địa phương, HĐND nhiều nơi kiến nghị Quốc hội xem xét, mở rộng đối tượng giám sát tại Điều 5, Luật hiện hành về thẩm quyền giám sát của HĐND. Cụ thể HĐND được quyền giám sát hoạt động của các cơ quan trung ương tại địa phương, đồng thời kiến nghị xem xét bổ sung đại biểu HĐND được quyền chất vấn người đứng đầu của các cơ quan thuộc ngành dọc của trung ương hoạt động tại địa phương.
Lý lẽ của đề xuất nêu trên, theo đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân, là căn cứ vào Điều 113, Hiến pháp năm 2013: "HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan Nhà nước cấp trên. HĐND quyết định các vấn đề của địa phương do luật định, giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và thực hiện Nghị quyết của HĐND". Tại khoản 2, Điều 5 Luật hiện hành ghi rõ "khi xét thấy cần thiết, HĐND, Thường trực HĐND, Ban của HĐND tiến hành giám sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác ở địa phương”.
Như vậy, "phạm vi giám sát của HĐND của địa phương là rất rộng, bao quát tất cả các đối tượng, lĩnh vực trên địa bàn, kể cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật, bảo đảm cho pháp luật được thực hiện thống nhất, hiệu quả và có cơ sở để chịu trách nhiệm trước cơ quan nhà nước cấp trên do Hiến pháp quy định”, đại biểu nhấn mạnh.
Đại biểu cũng nêu thực tế, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền và cơ quan, tổ chức khác trong xã hội đều phải tuân thủ pháp luật, phải triển khai các giải pháp, biện pháp phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh do HĐND quyết nghị. Trong đó, các cơ quan ngành dọc của Trung ương tại địa phương phải thực hiện như thu thuế, bảo hiểm xã hội, các biện pháp quốc phòng - an ninh, các chính sách về tài chính, kinh tế, môi trường, xã hội... do HĐND ban hành.
Trong bối cảnh phân cấp, phân quyền mạnh như hiện nay, đại biểu cho rằng, HĐND được giao thẩm quyền nhiều hơn trong ban hành các chính sách hỗ trợ về cơ sở vật chất, tiền công phụ cấp cho các đối tượng xã hội, lực lượng quốc phòng - an ninh, hỗ trợ cấp ngân sách cho Ngân hàng Chính sách xã hội, kinh phí đầu tư cho các dự án và hỗ trợ hoạt động cho các cơ quan trung ương tại địa phương.
Do đó, quy định chính thức việc HĐND giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước cùng cấp thuộc Trung ương "đứng chân" trên địa bàn, nhằm hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước tại địa phương. Qua đó, giúp chính quyền trung ương quản lý tốt việc thực hiện chính sách, pháp luật tại địa phương, vừa bảo đảm các định hướng, mục tiêu Trung ương giao cho địa phương được thực thi hiệu quả. Với cơ chế kiểm soát của HĐND buộc các cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức phải có trách nhiệm giải trình, cam kết hành động trước cơ quan đại diện của nhân dân tại địa phương.
Đối tượng chất vấn nằm ngoài phạm vi thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND
ĐBQH Huỳnh Thị Hằng Nga (Trà Vinh) đề nghị bổ sung quy định về phối hợp công tác giữa giám sát của Nhân dân thông qua MTTQ, Ban Thanh tra nhân dân với hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND các cấp, không làm trùng lắp, ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân được giám sát. Vì trên thực tế, tại một thời điểm có thể có nhiều đoàn thanh tra, kiểm tra, giám sát do các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong hệ thống chính trị cùng thực hiện, nên có thể dẫn đến trùng lắp, chồng chéo, gây khó khăn cho cơ quan tổ chức, cá nhân được thanh tra, kiểm tra, giám sát.
“Do vậy, trong dự thảo cần phân định rõ về quyền, trách nhiệm của chủ thể, nội dung, phương thức, biện pháp, quy trình và quy chế phối hợp chặt chẽ giữa giám sát tối cao của Quốc hội, các cơ quan Quốc hội, giám sát HĐND các cấp với giám sát và phản biện xã hội của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội hàng năm, không để xảy ra tình trạng chồng chéo, hay bỏ sót lĩnh vực, đối tượng cần giám sát”, đại biểu đề xuất.
Lưu ý, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 77 khoản của 43 điều và bổ sung mới 8 điều, chưa kể những kiến nghị mới các đại biểu Quốc hội đề xuất, các ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (Thừa Thiên Huế), Nguyễn Thị Mai Hoa (Đồng Tháp)... đề nghị ban soạn thảo nghiên cứu chuyển từ việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND thành dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND (sửa đổi).
Giải trình vấn đề này, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Y Thanh Hà Niê Kđăm nêu rõ, trong giai đoạn soạn thảo dự án luật, bám sát quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư và Chủ tịch Quốc hội về định hướng đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật, cơ quan soạn soạn thảo xác định rõ quan điểm: Luật chỉ quy định những vấn đề khung, có tính nguyên tắc, thuộc thẩm quyền của Quốc hội để bảo đảm tính ổn định của Luật. Những vấn đề biến động thường xuyên, chưa ổn định thì giao cho các cơ quan chức năng quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành; đồng thời tăng cường phân cấp, phân quyền, gắn với quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực thi luật, bắt kịp xu hướng mới, tận dụng các thành tựu khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong hoạt động giám sát của các cơ quan dân cử.
Về phạm vi sửa đổi, với đề nghị sửa đổi toàn diện Luật hiện hành, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc cho biết, trong quá trình lập đề nghị xây dựng luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan chủ trì lập đề nghị, cơ quan chủ trì thẩm tra và các cơ quan, tổ chức hữu quan đã xác định phạm vi của dự án luật là "Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND" và đã được Quốc hội thông qua.
“Quá trình soạn thảo dự án luật cho thấy, về cơ bản các quy định của Luật hiện hành vẫn phù hợp với chủ trương, quan điểm của Đảng và Hiến pháp, thống nhất với hệ thống pháp luật, đáp ứng cơ bản yêu cầu của thực tiễn. Việc ban hành đạo luật mới thay thế cho Luật hiện hành sẽ thực hiện vào thời điểm khác, phù hợp hơn”, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nêu rõ.
Đối với ý kiến đề nghị bổ sung đối tượng chất vấn của đại biểu HĐND là thủ trưởng các cơ quan trung ương ở địa phương, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành, vì các đối tượng chất vấn theo đề nghị nằm ngoài phạm vi thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND tại khoản 2, Điều 115, Hiến pháp năm 2013.
