Không có chỗ cho trì trệ

Xác định lợi thế cạnh tranh

Điểm yếu cũng là thách thức lớn nhất đối với ngành công nghiệp trong bối cảnh hội nhập, theo các chuyên gia kinh tế, là doanh nghiệp Việt Nam luôn bị động trước những cơ hội và thách thức từ các hiệp định thương mại tự do mang lại. Hiện mới có khoảng 20% doanh nghiệp tham gia được vào chuỗi cung ứng toàn cầu; 36% doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất định hướng xuất khẩu. Tỷ lệ này là khá thấp so với con số gần 60% ở Malaysia và Thái Lan. Theo Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đoàn Duy Khương, tăng trưởng công nghiệp của Việt Nam đang ngày càng trở nên khó khăn trong tiến trình phát triển chung đòi hỏi phải xem xét lại căn bản vấn đề. Trong bối cảnh cạnh tranh của nền kinh tế, việc đầu tiên là phải xác định được ngành nghề sản xuất, sản phẩm dịch vụ và những chuỗi giá trị sản phẩm mà có khả năng cạnh tranh. Sau đó phải có những chính sách về tài chính ngân hàng, chính sách marketing bán hàng… Khó khăn của chúng ta hiện nay có thể là do chưa xác định được những mặt hàng, ngành sản xuất công nghiệp có lợi thế cạnh tranh…

Việt Nam gắn bó với hình ảnh cây tre như một biểu tượng văn hóa, và được trồng phổ biến ở khắp các vùng miền trên cả nước nhưng phải nhập khẩu từ “que tăm”, trồng bông nhưng phải nhập khẩu từ “sợi chỉ”, xuất thô từ hạt lúa, củ khoai, hạt ngô, củ sắn để rồi mỗi năm phải nhập khẩu hàng triệu tấn cám gạo, khô đậu tương làm nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi. Chuyên gia kinh tế, TS. Trần Du lịch cho rằng, để phát triển một ngành công nghiệp bền vững trên nền tảng của một nền kinh tế gia công là chủ yếu, Việt Nam phải xây dựng cho được một ngành công nghiệp hỗ trợ dựa trên những thế mạnh tài nguyên của một nền nông nghiệp. Muốn vậy, phải đầu tư công nghệ cao cho các ngành nông nghiệp để cùng lúc phát triển cả hai lĩnh vực then chốt của nền kinh tế là công nghiệp và nông nghiệp.

Đồng quan điểm này, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng cần phải chấm dứt thời kỳ xuất khẩu thô, giá rẻ tất cả các loại hàng hóa thông qua một mô hình sản xuất mới - mô hình của sản xuất công - nông liên minh gắn với công nghệ hiện đại, quy mô lớn. Phát triển công nghiệp phải phục vụ được sản xuất nông nghiệp. Phải mở ra các nhà máy, các khu công nghiệp để làm sao chế biến được các sản phẩm nông nghiệp để xuất khẩu, làm tăng giá trị thặng dư của sản phẩm nông nghiệp để xuất khẩu.

Tăng cường liên kết

Trên thực tế, không phải bây giờ chúng ta mới nhắc tới mối liên kết “4 nhà” (Nhà nước, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp và nhà nông). Cũng không phải bây giờ chúng ta mới hiểu tầm quan trọng của việc liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Theo chuyên gia kinh tế, TS. Võ Trí Thành nhận xét: Tăng trưởng của bất cứ ngành nghề, lĩnh vực nào muốn có được đều phải dựa trên cơ sở của một quá trình, từ nghiên cứu đến đầu tư và thích ứng. Thế nhưng, nông nghiệp cả năm nay hầu như không tăng trưởng, phụ thuộc vào thời tiết, công nghiệp và cán cân thương mại chủ yếu phụ thuộc vào khối ngoại. Trong khi đó, ngay cả xuất khẩu của các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng có những dấu hiệu cho thấy sự chững lại trong thời gian gần đây. Hiệu quả thực không cao do nhiều mặt hàng (như điện tử, máy tính, điện thoại và linh kiện…) vẫn chủ yếu là gia công, lắp ráp. TS. Võ Trí Thành cũng chỉ rõ, điều này chứng tỏ chưa có sự thay đổi đáng kể nào trong mối liên kết giữa doanh nghiệp trong nước với các nhà đầu tư nước ngoài cũng như sự phát triển của một ngành CNHT ở Việt Nam - điều mà bắt buộc phải làm cho bằng được trong thời gian tới - từ chính các cam kết trong thu hút FDI về chuyển giao công nghệ và sự gắn kết, lan tỏa trong cộng đồng doanh nghiệp.

Lấy nông nghiệp làm gốc để phát triển các ngành công nghiệp chế biến; Đầu tư khoa học - công nghệ để nâng cao chất lượng hàng hóa, tăng sức cạnh tranh, giảm lao động chân tay, cho giá trị gia tăng cao; Coi trọng đào tạo, tăng cường liên doanh, liên kết để tham gia sâu vào chuỗi sản xuất toàn cầu… Tất cả những điều đó không phải là những lời khuyên mới, của một mô hình mới cho phát triển công nghiệp bền vững.

 Vấn đề đặt ra - cũng là giải pháp để giải quyết thực trạng công nghiệp giảm sâu, để phát triển bền vững ngành công nghiệp - một trong 3 trụ cột của nền kinh tế chính là thực thi như thế nào? Nó phụ thuộc vào tư duy đổi mới, sự quyết tâm, cái bắt tay, mối liên kết, hợp tác, vào cuộc của cả hệ thống chính trị, của mỗi bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Hội nhập, cạnh tranh trong một thị trường không biên giới không có chỗ cho sự trì trệ, chậm trễ tồn tại.