Khởi nguồn văn hóa và sức mạnh của dân tộc

“Chất kết dính” dân tộc

Mở đầu lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, thời đại Hùng Vương là thời đại nói lên sức sống mãnh liệt, năng lực sáng tạo vĩ đại, sức mạnh đoàn kết chiến đấu của nhân dân ta. Theo PGS.TS. Nguyễn Minh Tường, Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, từ thời đại Hùng Vương dựng nước, các bộ lạc của người Việt cổ đã tập hợp lại thành cộng đồng cư dân nước Văn Lang. Vua Hùng vốn là thủ lĩnh của bộ lạc Văn Lang, bộ lạc mạnh nhất, rồi trở thành thủ lĩnh chung của nhóm 15 bộ lạc, chuyển hóa dần thành người đứng đầu nhà nước Văn Lang. Vì vậy, Hùng Vương là vị Tổ dựng nước (hay Quốc tổ) của người Việt cổ, của cư dân Văn Lang thuở lập quốc. “Trong quá trình lịch sử lâu dài, đất nước mở rộng dần vào phía Nam và lãnh thổ của Chăm Pa, Phù Nam hội nhập vào lãnh thổ Việt Nam; do đó lịch sử, văn hóa của những cộng đồng cư dân này trở thành những bộ phận cấu thành của lịch sử, văn hóa Việt Nam”.

Phát huy giá trị tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương	Ảnh: daidoanket.vn

PGS.TS. Nguyễn Minh Tường cũng cho biết, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có sức sống mạnh mẽ và tính lan tỏa rộng rãi. “Hiếm có dân tộc nào trên thế giới có ông tổ chung như dân tộc Việt. Cũng hiếm có dân tộc nào lại lập quốc, đặt quốc hiệu, có bộ máy quản lý quốc gia sớm như nước ta. Thật kỳ diệu, trong tâm thức mỗi người Việt đều ý thức mình có chung dòng máu, chung trong một bào thai của mẹ Âu Cơ. Ý thức dân tộc, tình yêu nước không trừu tượng mà rất cụ thể. Nó biểu hiện thành một thứ sức mạnh để đoàn kết dân tộc cả trong dựng nước và giữ nước mà ta thường gọi là sức mạnh Việt Nam, văn hóa Việt Nam”.

Do vị thế và vai trò lịch sử, văn hóa của dân tộc Việt (Kinh), tín ngưỡng thờ Tổ Hùng Vương dần dần được coi như một biểu tượng Quốc gia - Dân tộc, một biểu tượng của sự thống nhất, đặc biệt là khi các vương triều nâng lên thành Quốc Tổ với nghi lễ mang tính quốc gia. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương hình thành từ rất sớm trong lòng dân, trong đời sống tâm linh dân gian và ngày càng được hun đúc, tôn vinh trước yêu cầu liên kết cộng đồng, củng cố sức mạnh đoàn kết dân tộc để vượt qua các thách thức hiểm nghèo của đất nước. Nó như chất kết dính, như một sức mạnh tâm linh, sợi chỉ thiêng gắn bó cộng đồng trong một vận mệnh chung, xuất phát từ vị Quốc Tổ dựng nước.

TS. Đỗ Quang Tuấn, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển văn hóa Hùng Vương, cho biết: “Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên có mặt ở những quốc gia Đông Nam Á và trở thành nét đặc thù của vùng này, nhưng theo nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài thì ở Việt Nam phổ biến hơn cả. Trong tâm thức người Việt, nó là việc rất hệ trọng, mang tính bổn phận và chuẩn mực đạo đức, trở thành ý thức dân tộc và là một đạo lý lớn; và đời sống tâm linh của người Việt, một động lực lớn của dân tộc có nguồn gốc từ văn hóa này. Nó chi phối cả văn hóa ứng xử, văn hóa đạo đức”.

Nền văn hóa đa dạng

Thực tế đã chứng minh thời đại Hùng Vương, trải qua 4 giai đoạn, tương ứng với 4 nền văn hóa khảo cổ học: Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun và Đông Sơn là sự liên tục văn hóa. PGS.TS. Nguyễn Đức Nhuệ, Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam khẳng định, nếu lấy Đền Hùng làm tâm, trong bán kính khoảng 10km quanh khu vực núi Nghĩa Lĩnh (TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) nơi được coi là kinh đô đầu tiên của Nhà nước Việt Nam, đến nay đã có 40 di tích khảo cổ thời đại kim khí. Một chuỗi di tích, di vật thu được tạo thành một hệ thống văn hóa kế tiếp nhau.

Đó là những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, có giá trị lịch sử - văn hóa như truyền thuyết “Con rồng cháu tiên”, “Bánh chưng bánh dày”, “Sơn Tinh - Thủy Tinh”…; là những lễ hội với các trò diễn, nghi lễ, diễn xướng dân gian độc đáo như: Hội cày tịch điền ở Minh Nông (TP Việt Trì), hội rước Chúa gái ở Chu Hóa, Hy Cương (huyện Lâm Thao)...; những dân ca lễ nghi tín ngưỡng, mà cụ thể là hát xoan, món ăn tinh thần không thể thiếu trrong cộng đồng dân cư Phú Thọ…

Nghiên cứu của Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, PGS.TS. Tống Trung Tín cũng cho thấy, nhìn chung tổng thể đời sống văn hóa Việt cổ thời Hùng Vương phản ánh rõ những đặc điểm văn hóa của cư dân nông nghiệp lúa nước. Đó là một nền văn hóa đa dạng, phong phú do sự đa dạng của các vùng miền, sự phân tầng trong xã hội và tổ chức xã hội tạo nên, mà đỉnh cao là sự hình thành nhà nước sơ khai. Ông Tín nhận định: “Về cơ bản, nền văn hóa Việt cổ thời Hùng Vương đã đạt trình độ cao, nói như một học giả quốc tế về tiền sử Đông Nam Á khi nghiên cứu lãnh địa Đông Sơn: Trước khi bị xâm chiếm bởi sự hình thành của chế độ phong kiến Trung Quốc, không có một xã hội cùng thời nào ở Đông Nam Á phát triển đến một trình độ phức tạp như vậy”.