Kho báu tinh thần

Triển lãm Ký ức thầm thì của Belle Shafir đang diễn ra tại Nhà sàn Collective, số 1 Lương Yên, Hà Nội, từ 15 - 29.5, gồm một chuỗi tác phẩm nghệ thuật dưới dạng tranh vẽ, sắp đặt và video được lấy cảm hứng từ những kỷ niệm năm tháng tuổi thơ. Trong hai năm qua, Belle Shafir đã rất nhiều lần xem lại các bức ảnh cũ trong ngăn tủ mà gần đây bà mới dám mở ra. Đó là tập ảnh của gia đình, ghi lại các khoảnh khắc, sự kiện ở nước Đức nơi bà sinh ra và trải qua những năm tháng tuổi thơ tươi đẹp nhưng cũng đầy bất an. “Khi ấy, tôi còn là một đứa trẻ nên không hề có ý thức thế nào là phân biệt chủng tộc, không biết khái niệm Holocaust (nạn diệt chủng người Do Thái). Mọi người cũng không nhắc đến nhưng tôi cảm thấy trong gia đình luôn thường trực một nỗi lo sợ, dè dặt, một sự tổn thương vô hình nhưng ghê gớm”. Mãi đến sau này, khi đến Israel định cư, Belle mới biết mình chính là thế hệ thứ hai của một gia đình may mắn sống sót trong nạn diệt chủng người Do Thái vào cuối Thế chiến thứ Hai.

Một tác phẩm trưng bày tại triển lãm

“Đến một lứa tuổi nào đó, như tôi bây giờ, người ta sẽ nghĩ nhiều về quá khứ. Và tôi chọn nghệ thuật để diễn tả chúng. Ký ức cũng như nghệ thuật, không phải những gì có thể diễn tả bằng lời mà phải bằng cảm nhận trân trọng thực sự” - Belle nói. Quá trình lao động nghệ thuật đã đưa nghệ sĩ này trở lại quang cảnh thời tuổi trẻ, sống lại các câu chuyện của thế kỷ trước, có điều, bà đã khéo léo lẩn đi những dằn vặt, đau khổ bấy giờ. Ấy là khoảnh khắc khi cả gia đình quây quần bên mâm cơm; là hình ảnh cậu bé ngồi cặm cụi bên bàn học, cô bé đứng cửa ngóng cha; là nụ cười hiền dịu của người mẹ khi xoa đầu các con, là những cái ôm hôn, những buổi chuyện trò…

Thay vì phục hồi, phóng to các bức ảnh và trưng bày chúng, Belle Shafir đã sáng tạo bằng cách cắt gọt những chi tiết rườm rà, chỉ giữ lại khuôn hình chính và kết hợp nó với các hiệu ứng kỹ thuật, sắp xếp, chồng chéo, đem lại cảm giác ký ức như những mạch nước ngầm đang li ti phun chảy, xâm chiếm cảm xúc của người xem. Còn với tác phẩm đan lát lông ngựa (được mang về từ trang trại ngựa của cha bà ở nước Đức thời đó) lại gợi lên những kỷ niệm đời người như sợi dây xâu chuỗi quá khứ và hiện tại. Đặc biệt với tác phẩm video, tác giả trực tiếp xuất hiện. Hình ảnh đôi bàn tay lần sờ trên những bức tranh như một người đang dò về quá khứ, cố gắng đào xới những ngọt ngào và hồn nhiên một thời để lấp đầy khoảng trống vắng của nhớ thương.

Các tác phẩm của Belle Shafir vì vậy như một đường dẫn khán giả về với ký ức ấu thơ, cho họ cơ hội được chứng kiến màn trình diễn ngoạn mục của kỷ niệm. Có thể nói, nghệ sĩ đã tinh tế khi kéo ghìm tất cả nỗi buồn tủi và âu lo khi ấy, chỉ giữ lại và thể hiện những điều tươi đẹp nhất. Như Đại sứ Israel tại Việt Nam Meirav Eilon Shahar nhận định: “Mang cảm xúc của một người đi lang thang giữa các nền văn hóa, lạc lối giữa bụi gai lịch sử, giữa phương Đông và phương Tây, giữa căn tính Đức và Israel, nhưng với Belle, những sự kiện đau thương hãy để dành cho lịch sử, nghệ thuật có bổn phận lưu giữ những cảm xúc trong lành, làm tỏa lan giá trị tươi đẹp nhất của ký ức, để nhìn vào đó, con người ta biết trân trọng hiện tại và hướng đến tương lai”.