Nỗ lực hình thành kho bạc số
Thời gian qua, hệ thống Kho bạc Nhà nước (KBNN) đã nỗ lực cải cách và triển khai nhiều giải pháp nhằm sớm hình thành kho bạc số, hay còn gọi là kho bạc “ba không” - không chứng từ, không khách hàng, không tiền mặt. Trong đó, KBNN tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp đã đề ra tại Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt trong toàn hệ thống đến năm 2025.
Cụ thể, để thực hiện thành công phương thức thanh toán không dùng tiền mặt, trong năm 2024, KBNN đã mở rộng mạng lưới tài khoản phục vụ thu ngân sách nhà nước (tài khoản chuyên thu, tài khoản thanh toán) của KBNN tại các ngân hàng tham gia thanh toán song phương điện tử hoặc thu qua thanh toán liên ngân hàng; đẩy mạnh phối hợp thu và ủy nhiệm thu ngân sách nhà nước cho các ngân hàng với nhiều hình thức đa dạng, đặc biệt là ủy nhiệm thu bằng tiền mặt. Đến cuối năm 2024, KBNN đã thực hiện phối hợp thu ngân sách nhà nước và thanh toán song phương điện tử với 21 ngân hàng với 3.475 tài khoản mở tại các ngân hàng.
Bên cạnh đó, KBNN triển khai lắp đặt và sử dụng thiết bị chấp nhận thẻ (POS) tại các đơn vị kho bạc để phục vụ thu ngân sách nhà nước. Đến hết năm 2024, hệ thống kho bạc có 111 máy POS được lắp đặt tại 23 đơn vị KBNN cấp tỉnh và 87 đơn vị KBNN cấp huyện, góp phần đa dạng hóa phương thức thu nộp ngân sách, hỗ trợ và tạo thuận lợi cho người nộp ngân sách có sử dụng thẻ ngân hàng, góp phần giảm số thu bằng tiền mặt tại KBNN.
Về lĩnh vực chi ngân sách, KBNN đã kết hợp chặt chẽ giữa kiểm soát chi và kiểm soát chi bằng tiền mặt; từng bước chuyển hoạt động chi bằng tiền mặt sang các ngân hàng nơi KBNN mở tài khoản thanh toán. Đồng thời, KBNN đã nghiên cứu các tiêu chí đánh giá địa bàn có thể mở rộng phạm vi bắt buộc chi thanh toán cá nhân qua tài khoản để tiếp tục phối hợp với Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại khảo sát tình hình cung ứng dịch vụ của các hệ thống ngân hàng thương mại tại từng địa bàn, báo cáo Bộ Tài chính về việc mở rộng địa bàn bắt buộc chi thanh toán cá nhân qua tài khoản cho các đối tượng hưởng lương từ ngân sách cho phù hợp với tình hình thực tế.
Theo thống kê từ KBNN, đến nay, số địa bàn bắt buộc chi thanh toán cá nhân qua tài khoản cho các đối tượng hưởng lương từ ngân sách là 1.940/10.641 địa bàn cấp xã, đạt tỷ lệ 18,2%. Tổng số đơn vị sử dụng ngân sách đã thực hiện chi thanh toán cá nhân qua tài khoản là 80.961 đơn vị, đạt 96,76%. Tổng số cán bộ, công chức, viên chức, cán bộ hợp đồng và cán bộ khác hưởng lương từ ngân sách (không bao gồm quân số của các đơn vị an ninh - quốc phòng) đã thực hiện chi thanh toán cá nhân qua tài khoản là hơn 2,6 triệu người, đạt 96,85%. Tại các địa bàn bắt buộc chi thanh toán cá nhân qua tài khoản, số đơn vị sử dụng ngân sách đã thực hiện là 35.417 đơn vị, đạt 99%.
Vẫn còn khó khăn
Việc triển khai đồng bộ, có hiệu quả các giải pháp nhằm đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt đã góp phần làm giảm số tiền và tỷ trọng thu, chi ngân sách bằng tiền mặt so với tổng thu, chi ngân sách qua KBNN. Cụ thể, tỷ lệ thu ngân sách bằng tiền mặt so với tổng thu ngân sách qua KBNN năm 2024 còn 0,057% (giảm 0,012% so với năm 2023). Tỷ lệ chi ngân sách bằng tiền mặt so với tổng chi ngân sách qua KBNN năm 2024 còn 0,06% (giảm 0,037% so với năm 2023). Như vậy, KBNN đã tiến rất gần tới mục tiêu không tiền mặt.
Chia sẻ về khó khăn trong việc đạt được mục tiêu “không tiền mặt", ông Nguyễn Văn Quang, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp - Pháp chế (KBNN), cho biết, Luật Quản lý thuế quy định người nộp ngân sách có thể lựa chọn nộp bằng tiền mặt tại trụ sở các đơn vị KBNN. Bên cạnh đó, hiện chưa có căn cứ pháp lý cho phép KBNN thu phí đối với các khoản nộp ngân sách bằng tiền mặt, trong khi các ngân hàng thương mại đều đang thu phí dịch vụ thanh toán bằng tiền mặt, dẫn tới việc người nộp ngân sách thường lựa chọn kho bạc để nộp tiền mặt thay vì đến ngân hàng. Mặt khác, tại các hệ thống ngân hàng thương mại, phí nộp tiền mặt chuyển đi thường cao hơn phí rút tiền mặt, vì thế người nộp ngân sách thường rút tiền mặt từ ngân hàng và nộp tiền mặt tại kho bạc để không phải trả phí… Ngoài ra, hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ cho việc thanh toán không dùng tiền mặt (máy ATM; điểm bán hàng hóa, dịch vụ chấp nhận thanh toán thẻ) chưa đáp ứng được nhu cầu sử dụng tại các địa bàn vùng sâu, vùng xa.
Để khắc phục tình trạng này, trong năm 2025, KBNN sẽ tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế, chính sách về thanh toán không dùng tiền mặt trong toàn hệ thống. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh thu, chi qua KBNN bằng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt; tiếp tục mở rộng mạng lưới tài khoản phục vụ thu ngân quỹ nhà nước của KBNN tại các hệ thống ngân hàng thương mại; phối hợp với Ngân hàng Nhà nước tiếp tục rà soát mở rộng địa bàn bắt buộc chi thanh toán cá nhân qua tài khoản...
