Khai hội tưởng nhớ Thủy tổ Việt Nam

Tương truyền, Đế Minh là con vua Thần Nông trong một lần tuần du phương Nam, đến Ngũ Lĩnh lấy con gái cụ Vụ Tiên, sinh ra Lộc Tục... Lộc Tục thành lập bộ tộc Dâu, đóng lỵ sở ở Liên Lâu (Luy Lâu), đặt quốc hiệu là Việt Thường, xưng là Kinh Dương Vương, lấy Long Nữ là con gái Động Đình Quân sinh ra Sùng Lãm. Sau Kinh Dương Vương đổi quốc hiệu là Xích Quỷ rồi mất. Sùng Lãm nối ngôi xưng là Lạc Long Quân... Vua lấy con gái của Đế Lai là Âu Cơ, sinh ra trăm con trai, là tổ Bách Việt. Một hôm vua bảo Âu Cơ rằng: Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thủy hỏa khắc nhau, khó lòng đoàn tụ. Bèn từ biệt nhau, chia 50 con theo mẹ lên núi, 50 con theo cha về Nam Hải, phong cho con trưởng làm Hùng Vương nối ngôi vua, đặt quốc hiệu là Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu (Phú Thọ), trải qua 18 đời.

Tiếp đến là nghi thức rước kiệu Tam vị Đức Thánh Tổ từ khu vực đền thờ sang khu lăng Kinh Dương Vương. Các đội nghi lễ trống chiêng vang lừng, cờ xí rợp đất dẫn đầu là đội múa lân, múa rồng, múa rùa… từ từ rước về khu lăng. Trước đó, từ ngày 14 tháng Giêng, dân làng đã tổ chức lễ rước nước từ đền xuống lăng, lấy nước ở giữa sông về thờ làm nghi lễ nhập tịch và tế theo nghi lễ truyền thống. Ngày 19 tháng Giêng làm lễ rước trả nước cầu nhân khang vật thịnh, mưa thuận gió hòa, từ lăng về đền, kết thúc lễ hội. Trong khuôn khổ của lễ hội, nhiều hoạt động vui chơi giải trí cũng được tổ chức như: thi vật, cờ tướng, tổ tôm điếm, đập niêu, đu cây, biểu diễn hát tuồng, múa rối nước, ca trù, trống quân, quan họ… Ngoài ra, để hưởng ứng Năm Du lịch Quốc gia đồng bằng sông Hồng, ngày 26.2 diễn ra lễ diễu hành môtô, xe đạp với sự tham gia của hàng trăm người.

Quần thể di tích lăng mộ và đền thờ Kinh Dương Vương nằm bên bờ nam sông Đuống thuộc thôn Á Lữ, xã Đại Đồng Thành, Thuận Thành, Bắc Ninh. Lăng có kiến trúc đơn giản, theo kiểu chồng diêm tám mái, tám đao dốc, xung quanh có tường bao bảo vệ. Đền thờ được xây dựng cách lăng không xa, gồm 3 gian, hậu cung có 3 ngai thờ: ngai giữa thờ Kinh Dương Vương, bên phải thờ Lạc Long Quân, bên trái thờ Âu Cơ. Bức hoành phi tại đền khắc 4 chữ: Nam bang Thủy tổ nghĩa là vị Tổ đầu tiên của nước Nam. Lăng và đền thờ Kinh Dương Vương từng được các vương triều xây dựng và tôn tạo nhiều lần, trong đó có lần trùng tu vào năm Minh Mạng thứ 21 (1840). Vào khoảng năm 1949, lăng mộ bị thực dân Pháp phá hủy hoàn toàn, mãi đến năm 1971 nhân dân địa phương mới xây dựng lại. Năm 1993, khu di tích được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Gần đây nhất, năm 2001, khu di tích được quy hoạch và tu bổ. Đầu năm 2012, các ngành chức năng địa phương đã lập hồ sơ đề xuất xem xét nâng cấp xếp hạng lăng và đền thờ Kinh Dương Vương từ di tích lịch sử - văn hóa thành cụm di tích quốc gia đặc biệt.

Tuy nhiên, khu di tích hiện chưa tương xứng với ý nghĩa lịch sử quan trọng và đúng với tầm vóc, giá trị Đức Thủy tổ dân tộc. Đặc biệt, việc khai thác các giá trị lịch sử, văn hóa còn hạn chế, chưa gắn kết với hệ thống di tích lịch sử và các điểm tham quan du lịch của địa phương. Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của khu di tích, mới đây tỉnh Bắc Ninh đã công bố quy hoạch chi tiết, tỷ lệ 1/500, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị quần thể di tích lịch sử, văn hóa quốc gia lăng và đền thờ Kinh Dương Vương với tổng mức đầu tư gần 500 tỷ đồng. Quy hoạch nhằm xây dựng một không gian văn hóa tâm linh, tín ngưỡng tương xứng với tầm cỡ Đức Thủy tổ của dân tộc, góp phần xây dựng truyền thống, giáo dục tinh thần tự hào dân tộc cho các thế hệ sau.

Cũng trong ngày khai mạc lễ hội năm 2013 đã diễn ra lễ động thổ gói thầu tu bổ, tôn tạo tứ trụ, nhà sắp lễ, sân vườn, khu lăng Kinh Dương Vương thuộc dự án Bảo tồn tôn tạo phát huy giá trị quần thể di tích lăng và đền thờ Kinh Dương Vương, với giá trị đầu tư trên 17 tỷ đồng, thi công trong khoảng 270 ngày.