Lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của thị trường lao động

Lâu nay, dường như các doanh nghiệp vẫn đang đứng ngoài quá trình đào tạo nguồn nhân lực, trong khi các cơ sở đào tạo vẫn tuyển sinh ào ạt mà chưa quan tâm đến chất lượng đầu ra. Hiện mới chỉ có một số tập đoàn, doanh nghiệp chủ động liên kết với nhà trường hoặc tự thành lập các trường nghề để đào tạo lao động theo nhu cầu của mình như Tập đoàn FPT, Intel Việt Nam... Bên cạnh đó, xã hội đã "quen" với tình trạng nhiều người học xong không có việc làm, làm việc trái ngành, trái nghề, làm việc thấp hơn trình độ đào tạo trong khi nhiều doanh nghiệp vẫn không tuyển đủ lao động đáp ứng nhu cầu công việc. Tình trạng vừa thừa, vừa thiếu nguồn nhân lực này, nhiều chuyên gia đã chỉ ra đó là do sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của thị trường lao động. 

Trong khi các nền giáo dục phát triển trên thế giới đào tạo theo nguyên tắc cởi mở đầu vào, siết chặt đầu ra, bằng cấp và chứng chỉ phản ánh đúng năng lực và trình độ của người học thì nền giáo dục của Việt Nam lại đang làm ngược lại. Theo Phó chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Bùi Sỹ Lợi, về lâu dài, nền giáo dục của nước ta cũng cần theo nguyên tắc chung như các cơ sở đào tạo quốc tế. Tình trạng đào tạo không trúng với nhu cầu của thị trường lao động đã và đang gây ra sự lãng phí lớn cho người học, gia đình người học và ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế. Điều quan trọng nhất, đào tạo phải theo nhu cầu của xã hội; đào tạo theo địa chỉ, các doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động đặt hàng và trả phí cho các cơ sở đào tạo, thay vì đứng ngoài như hiện nay. Dạy nghề, phát triển nguồn nhân lực chuẩn và nhân lực chất lượng cao chính là động lực để quốc gia phát triển bền vững. 

Các học viên học nghề điện lạnh tại TTDN quận Hoàn Kiếm	Ảnh: Xuân Sơn

Theo nhiều chuyên gia, sở dĩ các doanh nghiệp vẫn đứng ngoài quá trình đào tạo nguồn nhân lực là do chưa có các cơ sở pháp lý quy định trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi của doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực. Vì vậy, trước hết, cần sớm khẩn trương hoàn thiện và ban hành các văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục, đào tạo nghề (Luật Giáo dục đại học, Luật Dạy nghề…) với những quy định cụ thể trách nhiệm và quyền lợi của doanh nghiệp, mối quan hệ và sự hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo.

Doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo từ các khâu xây dựng chương trình, thực hành, đánh giá kỹ năng và tuyển dụng lao động sau đào tạo. Bấy lâu nay, ở nước ta, chương trình đào tạo vẫn do người làm chính sách xây dựng, luôn lạc hậu so với nhu cầu thực tế. Tại hội thảo quốc tế về Giáo dục đại học kỹ thuật chất lượng cao vừa được tổ chức, Gs Peilin Zhou (ĐH Strathclyde, Vương quốc Anh) chia sẻ kinh nghiệm: tại nhiều trường đại học của Anh, giảng viên và nhà trường được quyết định nội dung chương trình giảng dạy dựa vào khung chương trình tổng quát. Khung chương trình tổng quát này được xây dựng dựa trên tư vấn của Ban cố vấn doanh nghiệp. Chương trình đào tạo của các trường sẽ do Hội đồng Kỹ thuật Vương quốc Anh xem xét và công nhận. Đặc điểm vừa lỏng vừa chặt của các trường ở Vương quốc Anh khiến cho chương trình học có thể linh hoạt đáp ứng những yêu cầu không ngừng thay đổi của xã hội và doanh nghiệp nhưng vẫn bảo đảm chất lượng đào tạo. Thiết nghĩ, phương thức xây dựng chương trình đào tạo mở dựa trên tư vấn của doanh nghiệp là một kinh nghiệm quý đối với việc đổi mới đào tạo nhân lực của nước ta.

Bên cạnh việc chú trọng chất lượng đầu ra của đào tạo, nhà trường cũng cần chủ động tiếp thị để tăng cường hợp tác với các doanh nghiệp. Theo Gs Steve Bull (ĐH Newcastle, Vương Quốc Anh), khi doanh nghiệp có nguyện vọng hợp tác với trường, thông thường họ sẽ tìm kiếm trên các cơ sở dữ liệu về những công trình nghiên cứu của trường và khoa, các sáng chế của trường/khoa đã được đăng ký và những thông tin khác có thể có trên hệ thống tìm kiếm. Vì vậy, các trường cần chuẩn bị những thông tin này thật rõ ràng và dễ tìm. Ngoài ra, các giáo sư, giảng viên trong trường cần chủ động liên kết với doanh nghiệp để doanh nghiệp có thể đặt hàng nhà trường, khắc phục sự lệch pha trong kỳ vọng nghiên cứu và nhu cầu thực tế.

Cùng với đó, sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp cũng sẽ tạo điều kiện để người học được thực tập, thực hành trực tiếp trên máy móc, công nghệ sản xuất của doanh nghiệp, tăng cường mối liên hệ giữa doanh nghiệp và người lao động. Khi đó, doanh nghiệp cũng sẽ tham gia thẩm định, đánh giá kỹ năng, trình độ của người học. Người học sau khi tốt nghiệp có nhiều hơn cơ hội được làm việc tại các doanh nghiệp thực tập và các doanh nghiệp khác. Khi mối liên kết giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo trong đào tạo nhân lực được gắn kết chặt chẽ, chắc chắn chất lượng nguồn nhân lực sẽ được nâng cao, góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển bền vững của đất nước.