Chú lính chì lên sân khấu rối nước
Sự kết hợp giữa nghệ thuật múa rối nước với các nhân vật trong truyện cổ Andersen đã chinh phục khán giả Pháp, đồng thời đánh dấu bước phát triển mới của múa rối nước Việt Nam.
Chinh phục khán giả Pháp
Mở màn cho Mùa Việt Nam tại Pháp 2014, từ ngày 26 - 30.12.2013, chương trình nghệ thuật biểu diễn rối nước mang tên Truyện cổ Andersen đã được công diễn tại Thủ đô Paris, Pháp, với các tiết mục: Chú lính chì dũng cảm, Vịt con xấu xí và Nàng tiên cá, chuyển thể từ truyện cổ của nhà văn Đan Mạch Hans Christian Andersen. Đây là kết quả của dự án hợp tác nghệ thuật từ năm 2010 đến nay giữa Nhà hát Múa rối Việt Nam và Công ty tổ chức các hoạt động trao đổi văn hóa, nghệ thuật Interarts, Pháp. Vắng bóng chú Tễu, không có âm nhạc dân tộc, cảnh sinh hoạt đời thường của cư dân nền văn minh lúa nước như: cấy lúa, chăn vịt, bắt cáo…, nhưng các màn múa của vũ nữ, cảnh hồ thiên nga, tuyết rơi… vẫn hấp dẫn. Trên nền nhạc đương đại châu Âu, những con rối đẹp và lạ mắt mô phỏng các nhân vật trong truyện cổ Andersen đưa nghệ thuật múa rối nước truyền thống của Việt Nam tới gần hơn với công chúng Pháp và châu Âu, đặc biệt là các khán giả nhỏ tuổi.
Phó giám đốc Nhà hát Múa rối Việt Nam, Trưởng đoàn biểu diễn tại Pháp Nguyễn Tiến Dũng chia sẻ, cái khó là làm thế nào để dung hòa giữa múa rối nước và những câu chuyện cổ Andersen. Phông trang trí cũng phải thay đổi để làm nổi bật các con rối được chạm khắc tinh xảo và đẹp mắt. Hơn nữa, lần này số lượng nghệ sỹ giảm từ gần 20 người xuống còn 9 người, trong khi số con rối không giảm, nên các nghệ sỹ phải biểu diễn liên tục. Trong suốt hơn một giờ biểu diễn, mỗi lần nghỉ của nghệ sỹ không quá một phút. Ngoài ra, bể nước của nhà hát chỉ có độ sâu nửa mét (trong khi bể biểu diễn bình thường sâu 1m) nên các nghệ sỹ phải biểu diễn và tập luyện trong tư thế quỳ. Tuy nhiên, bằng nỗ lực của mỗi nghệ sỹ, các tiết mục được biểu diễn ngày càng nhuần nhuyễn. Ba câu chuyện cổ nổi tiếng, đậm chất nhân văn của Andersen, đã đi vào tâm trí trẻ thơ của nhiều thế hệ, được chuyển thể thành các màn rối nước với tiết tấu nhanh, mang hơi thở cuộc sống, trên nền âm nhạc du dương nhưng sâu lắng, đã gây hiệu ứng cao, chinh phục đông đảo khán giả Pháp.
Thoát khỏi lối mòn
Người khởi xướng ý tưởng chuyển thể một tác phẩm văn học nước ngoài thành vở múa rối nước là đạo diễn, nhà điêu khắc Ngô Quỳnh Giao, nguyên Giám đốc Nhà hát Múa rối Việt Nam. Được dàn dựng năm 2005, đến năm 2010, chương trình rối nước Truyện cổ Andersen đã tham gia Liên hoan Múa rối quốc tế năm 2010 và đạt giải Nhất với các hạng mục dành cho đạo diễn và nghệ sỹ biểu diễn. Trong chuyến công diễn tại Pháp lần này, Nhà hát Múa rối Việt Nam đã điều chỉnh một số chi tiết kỹ thuật để vở diễn phù hợp với sân khấu và điều kiện biểu diễn ở Pháp, đồng thời đáp ứng tốt hơn thị hiếu khán giả châu Âu.
Ý tưởng dàn dựng một câu chuyện nổi tiếng của châu Âu trên sân khấu múa rối nước truyền thống của Việt Nam là một sự thể nghiệm táo bạo, đòi hỏi sự sáng tạo nhưng vẫn phải giữ được bản sắc. Theo đạo diễn Ngô Quỳnh Giao, từ nhiều năm trước những nghệ sỹ tâm huyết với nghệ thuật múa rối nước truyền thống đã tìm tòi, sáng tạo nhằm làm mới môn nghệ thuật truyền thống này. Bởi qua mấy chục năm từ biểu diễn trong nước đến ra nước ngoài, quanh đi quẩn lại cũng chỉ 16 tích trò cổ. Sự thiếu đổi mới này không chỉ chỉ là trăn trở của những người trong nghề mà của cả khán giả ngoài nước, những người yêu rối nước. “Nghệ thuật truyền thống nói chung và múa rối nước nói riêng cần lưu giữ, bảo tồn nhưng cũng phải phát triển. Và, dẫu là hình thức sáng tạo nào thì đích đến vẫn phải là cảm nhận của khán giả, vì khán giả là đối tượng thưởng thức” - đạo diễn Ngô Quỳnh Giao nói.
Giám đốc Interarts Jean-Luc Larguier, một trong những người đầu tiên có công đưa múa rối nước Việt Nam ra nước ngoài từ những năm 1980, cho rằng chương trình hợp tác thông qua dự án Andersen với thành công, hiệu quả mang lại đã mở ra hướng đi và thúc đẩy sáng tạo đương đại đối với nghệ thuật múa rối nước của Việt Nam. Đây là đổi mới cần thiết, làm cho múa rối nước Việt Nam trở nên phong phú hơn. Jean-Luc Larguier khẳng định: “múa rối nước Việt Nam có thể kể được rất nhiều câu chuyện. Múa rối nước kết hợp với các câu chuyện, các nhân vật của nhiều quốc gia khác nhau sẽ thúc đẩy sự đối thoại giữa các nền văn hóa. Đây cũng chính là triết lý mà chúng tôi theo đuổi và phấn đấu”.
Theo ông Jean-Luc Larguier, năm 2014 và 2015 chương trình rối nước Truyện cổ Andersen sẽ tiếp tục được biểu diễn tại Pháp và một số nước châu Âu. Ngoài ra, ông và Nhà hát Múa rối Việt Nam đang ấp ủ dự án kết hợp nghệ thuật múa rối truyền thống Việt Nam với chú rối gỗ Pinocchio.
