Nhiều hệ lụy khó lường

Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, mỗi năm trên thế giới có khoảng 600.000 ca tử vong do hút thuốc thụ động. Trong đó, 64% là nữ. Ước tính, cứ 10 người hút thuốc tử vong thì 1 người chết vì hít khói thuốc thụ động.

Tại Việt Nam, theo Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) Phan Thị Hải, mỗi năm Việt Nam có 104.300 ca tử vong vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Trong đó, hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong.

Có 25 căn bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá như: đột quỵ, mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam. Số ca tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật và thương tích ở Việt Nam. Một trong những nguyên nhân quan trọng là do tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao.

"Tại Việt Nam, theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng một năm" bà Hải cho biết.

Phó Giám đốc phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá Phan Thị Hải nhấn mạnh, một trong những nguyên nhân chủ yếu của việc tỷ lệ hút thuốc lá còn cao và giảm chậm là do thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp. Giá thuốc lá rẻ làm tăng khả năng tiếp cận và mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo.

Thực thi các chế tài

Bác sĩ CKI. Thái Bá Thủy (Khoa Hô hấp, Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai) khuyến cáo, tốt nhất, người dân nên ngưng hút thuốc lá để bảo vệ sức khỏe bản thân và những người xung quanh. Trường hợp bị nghiện thuốc lá chưa thể bỏ hẳn được thì nên hạn chế hút thuốc lá trong phòng kín và chỉ nên hút tại những không gian cho phép hút thuốc lá. Khi cai thuốc lá thì nên tìm đến bác sĩ để được hỗ trợ và có những loại thuốc giúp cai thuốc lá hiệu quả.

Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2013 đã quy định rõ các địa điểm cấm hút thuốc lá. Trong đó, các khu vực cấm hút thuốc lá hoàn toàn là cơ sở y tế; cơ sở giáo dục; cơ sở chăm sóc, nuôi dưỡng, vui chơi, giải trí dành riêng cho trẻ em; cơ sở hoặc khu vực có nguy cơ cháy, nổ cao; khu vực trong nhà các nơi công cộng. Tuy nhiên, việc thực thi các chế tài vẫn còn hạn chế nên tình trạng hút thuốc lá tại những nơi cấm hút thuốc vẫn diễn ra. Vì vậy, người dân cần hiểu được những tác hại của việc hút thuốc lá trực tiếp cũng như thụ động. Từ đó, tích cực tuyên truyền, vận động mọi người nâng cao ý thức, không hút thuốc lá tại nơi đông người, tiến tới bỏ hẳn thuốc lá để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.

Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt hiện nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỷ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ (trong khi WHO khuyến nghị tỷ lệ này cần đạt ít nhất 70% - 75% giá bán lẻ), thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN ví dụ như Thái Lan là 78,6% giá bán lẻ, Singapore là 67,1% giá bán lẻ, Indonesia 62,3%giá bán lẻ

Báo cáo toàn cầu của WHO cho thấy, Việt Nam nằm trong số 15 nước có giá thuốc lá thấp nhất thế giới. Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá Phan Thị Hải nhấn mạnh, nếu duy trì mức thuế tiêu thụ đặc biệt như hiện nay, Việt Nam không thể đạt mục tiêu quốc gia. Do trượt giá và tăng thu nhập, thuốc lá vốn đã rất rẻ sẽ còn rẻ hơn nữa. Theo ước tính của WHO, tỷ lệ hút thuốc nam giới có thể tăng trở lại lên thành 43,4% vào năm 2030 nếu không tăng thuế ở mức cao. Kể cả khi thực hiện rất tốt các chính sách phòng chống tác hại của thuốc lá khác thì Việt Nam cũng không thể đạt được mức giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới xuống dưới 36%.

Theo WHO và Ngân hàng Thế giới, tỷ trọng thuế thuốc lá cần đạt ít nhất 70 - 75% giá bán lẻ. Bổ sung thuế tuyệt đối với mức đủ lớn và tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Theo tính toán của các chuyên gia, để đạt được tỷ trọng thuế theo khuyến cáo của WHO, Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối đến năm 2030 là 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao), tương đương 65% giá bán lẻ và lộ trình tăng thuế từ năm 2026 đến 2030 như sau: từ 2026 là 5.000 đồng/bao; từ 2027 là 7.500 đồng/bao; từ 2028 là 10.000 đồng/bao; từ 2029 sẽ là 12.500 đồng/bao và từ năm 2030 là 15.000 đồng/bao.