Tuy nhiên, thời gian qua nhiều địa phương, người dân tự đưa vào hương ước, quy ước những nội dung trái quy định pháp luật, không phù hợp với phong tục, tập quán truyền thống của dân tộc, làng xã. điển hình là quy định xử phạt trong hương ước, quy ước như gia đình tổ chức ăn cỗ sẽ bị phạt nếu để khách lấy phần đem về (Nam định); nuôi bò phải đóng phí đồng cỏ (Quảng bình)… Hay như trường hợp xóm ra quy ước không đóng tiền làm đường sẽ bị bêu tên cả vợ lẫn chồng ngay đường vào khu dân cư (Lâm đồng)…
Mặc dù, khi bị người dân lên tiếng, báo chí phản ánh, tình trạng này được chấn chỉnh phần nào nhưng đâu đó vẫn xảy ra. Nhất là việc không xác nhận hoặc gây khó khăn cho người dân khi làm thủ tục, giấy tờ vì chưa thực hiện nghĩa vụ thuế, phí đối với làng, xã.
Đa số ý kiến người dân đều phản đối, cho rằng việc quy định như vậy là bất hợp lý, trái pháp luật. Trong khi đó, chính quyền địa phương giải thích nội dung này do chính người dân tự nguyện xây dựng, quy định tại hương ước của thôn, làng, "xã không quy định, bắt buộc ai cả"! Việc giải thích như vậy là chưa thuyết phục, không hợp lý.
Vì dù hương ước, quy ước do người dân trong cộng đồng dân cư xây dựng nhưng phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền chấp thuận, phê duyệt. Cụ thể ở đây là các bản hương ước, quy ước phải được ubND cấp huyện ra quyết định công nhận. điều này có nghĩa, khi hương ước, quy ước chưa được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận, phê duyệt thì không được đưa ra áp dụng, thực hiện trong thực tế cuộc sống.
Mặt khác, việc quy định buộc người dân nộp tiền, phạt tiền người dân nếu vi phạm nội dung hương ước, quy ước cũng trái quy định pháp luật. bởi vì, thôn, làng, cộng đồng dân cư không có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính, cụ thể ở đây là xử phạt tiền người dân, tổ chức.
Việc thực hiện cuộc vận động xây dựng nếp sống mới, văn minh trong xây dựng nông thôn mới là rất cần thiết, nên làm. Tuy vậy, không vì thế mà quy định những nội dung đi ngược lại phong tục, tập quán, nhất là quy định phạt tiền trái luật.
Thiết nghĩ, khi có vụ việc xảy ra, cơ quan chức năng cần vào cuộc kịp thời xác minh, chấn chỉnh những nội dung chưa phù hợp, trái quy định pháp luật, nhằm vừa bảo vệ, giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, vừa xây dựng các giá trị văn hóa mới phù hợp với đặc điểm tình hình của cộng đồng dân cư.
