“Hộp đen” ô tô và những vấn đề đặt ra trong vận tải bằng xe ôtô

Thiết bị giám sát hành trình xe ô tô (gọi tắt là hộp đen) đã được Cục Đăng kiểm Việt Nam thử nghiệm từ hơn 1 năm nay. Hệ thống thiết bị gồm 3 bộ phận chính là thiết bị giám sát gồm bộ vi xử lý, lưu giữ dữ liệu, đồng hồ đo thời gian, màn hình hiển thị, bộ phận định vị vệ tinh GPS, cổng kết nối với máy tính, thiết bị in; bộ cảm biến tốc độ; phần mềm phân tích dữ liệu. Có thể chia thiết bị này làm 2 loại, một loại hoàn toàn theo dõi và ghi các thông số của xe qua thiết bị định vị vệ tinh như số lần mở cửa, tốc độ, số lần dừng; và một loại lấy tín hiệu trực tiếp từ các xung động của xe.

Kích thước mỗi thiết bị chỉ tương đương chiếc đài casset nhỏ, được đặt tại khu vực cabin của xe. Khi xe vận hành, chỉ cần cài một chiếc thẻ có sẵn các thông số như biển số xe, tên người lái, số bằng, loại xe... là có thể lưu giữ được các dữ liệu trên hành trình về tốc độ, thời gian lái xe, số lần và thời điểm đóng hoặc mở cửa xe, số lần và thời gian dừng, đỗ xe. Thiết bị còn có tính năng tự động cảnh báo khi xe chạy quá tốc độ, quá thời gian lái xe liên tục (theo chỉ số đã cài đặt trên thiết bị).

Mẫu thiết bị dùng tín hiệu định vị vệ tinh là loại thiết bị nhập khẩu, đang được một số doanh nghiệp vận tải trong nước sử dụng để quản lý lái xe, phương tiện. Mẫu thiết bị dùng tín hiệu cảm biến được lắp ráp và phát triển bởi một vài đơn vị trong nước.

Hiện một số doanh nghiệp vận tải như Mai Linh, Thuận Thảo, Phương Anh... cũng đang dùng thiết bị giám sát bằng định vị vệ tinh để quản lý hành trình, tốc độ phương tiện thông qua một máy một tính.

Trong 2 loại thiết bị trên, loại dùng tín hiệu định vị vệ tinh có nhược điểm là khi đi qua có địa hình, thời tiết xấu như đường hầm hay lưới điện cao thế... dễ bị mất tín hiệu. Đồng thời doanh nghiệp phải mất thêm chi phí để vận hành như phí duy trì tín hiệu, máy chủ để theo dõi trực tiếp. Còn loại dùng xung động cảm biến trực tiếp chỉ bị mất tín hiệu khi phương tiện không hoạt động, và không phải mất chi phí vận hành. Giá thiết bị loại đắt nhất hiện khoảng 6 - 7 triệu đồng/chiếc. Tuy nhiên, nhược điểm là không theo dõi được trực tiếp hành trình, mà phải trích xuất dữ liệu từ thẻ nhớ.

Doanh nghiệp có thể tự chọn một thiết bị cho mình, nhưng lợi thế giá lắp đặt rẻ, không mất thêm chi phí vận hành, hẳn loại thiết bị lấy xung động trực tiếp từ xe sẽ được nhiều doanh nghiệp lựa chọn hơn.

Mục đích của việc quản lý thông qua thiết bị giám sát hành trình là đáp ứng được các tiêu chí mà cơ quan Nhà nước cần kiểm tra, giám sát đối với lái xe và phương tiện, hạn chế các hành vi có khả năng cao gây tai nạn giao thông, cũng như bảo đảm lợi ích của hành khách sử dụng dịch vụ vận tải, cũng như giúp doanh nghiệp quản lý vận doanh tốt hơn. Trường hợp phát hiện vi phạm thì lấy đó làm căn cứ để xử phạt “nguội”.

Tuy nhiên, khi việc quản lý thông qua thiết bị này chính thức được áp dụng hẳn sẽ phát sinh một số vấn đề pháp lý liên quan, mà trong quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ chưa đề cập. Ví dụ, đối với xe chở khách, sau khi xe về bến có bắt buộc lái xe phải mang thẻ nhớ trên thiết bị đến để kiểm tra xem trong hành trình có vi phạm hay không, hay chỉ khi nào cơ quan chức năng yêu cầu mới phải xuất trình? Tuyến đường đi qua nhiều địa phương, nhưng phát hiện vi phạm lại ở bến xe thuộc địa phương khác thì thẩm quyền giải quyết thuộc về ai? Hoặc trường hợp, lái xe không cắm thẻ nhớ vào “hộp đen” khi hành trình chạy xe bắt đầu thì có bị xử phạt không, mức xử phạt thế nào?

Cũng có ý kiến cho rằng, việc quản lý thông qua “hộp đen” này vẫn chủ yếu phụ thuộc nhiều vào ý thức tự giác thực hiện của lái xe là chính. Ví dụ, trên hành trình đường dài chỉ một lái xe điều khiển phương tiện và mượn thẻ của lái xe khác để cài vào thì cũng khó phát hiện (một người điều khiển quá thời gian liên tục cho phép), trong khi không có quy định hạn chế đăng ký số người cùng điều khiển xe trên một hành trình.