Hơi thở lịch sử ở phố Hàng Bạc

      Phố Hàng Bạc nằm trong khu phố cổ Hà Nội, xưa thuộc phường Đông Các, huyện Thọ Xương. Từ thời Lê, Đông Các là khu vực thương mại sầm uất, một trong 36 phường của Thăng Long, có nghề kim hoàn đặc sắc. Theo truyền tụng thì tổ nghề kim hoàn là 3 anh em họ Trần, người ở Định Công. Lớn lên thời buổi loạn lạc, anh em mỗi người mỗi ngả kiếm kế sinh nhai. Không hẹn mà cả ba người đều theo học được nghề vàng bạc của thiên hạ và cùng luôn thương nhớ quê nhà, nên đã tìm đường trở về, cùng nhau khởi lên nghề làm đồ vàng bạc gọi là nghề “kim hoàn” (vòng vàng). Ba anh em đã dạy cho dân làng Định Công nghề kim hoàn, từ đó thành nghề truyền đời của thợ kim hoàn ở đây. Thực chất, ba anh em họ Trần chỉ là hậu tổ sư của nghề vàng bạc. Một số thư tịch cổ cho biết, thời Thái thú Sỹ Nhiếp (187 – 226) đã đưa về Trung Quốc nhiều cống phẩm là những đồ vòng bạc của Giao Châu (nước Việt). Sách Đại Việt sử ký toàn thư cũng có ghi việc vua Lê Đại Hành sai thợ khéo trong nước làm những đồ vàng bạc tinh xảo để làm cống phẩm cho phương Bắc... Vậy là nghề vàng bạc ở nước Việt ta đã có hơn ngàn năm lịch sử. Không chỉ có thợ kim hoàn nổi tiếng ở Định Công, mà thợ kim hoàn ở Hưng Yên, Thái Bình cũng đã nổi danh từ xưa. Và chính những người thợ kim hoàn ở tất cả các nơi đó đã tụ hội về Thăng Long, mang theo nghề truyền thống của mình, góp phần tạo nên sự phát triển thịnh vượng, phong phú của 36 phố, phường xưa. 

      Để ghi nhớ công ơn của các tổ nghề, những người thợ vàng bạc đã xây dựng nên hai ngôi đình để thờ tiền nhân. Những người thợ kim hoàn gốc Định Công đã dựng ngôi đình Trương Thị, còn gọi là Đình trên, để thờ tổ nghề. Còn người thợ vàng bạc gốc Châu Khê thì mua đất dựng đình Kim Ngân, còn gọi là Đình dưới, thờ ông tổ bách nghệ (tổ sinh ra trăm nghề), đồng thời đình này cũng là địa điểm giao bạc để đúc và nhận bạc nén hồi thế kỷ XVIII. Đến nay, Đình trên ở số nhà 50 phố Hàng Bạc, Đình dưới ở số nhà 42. Được xây dựng trên 300 năm, nhưng ngày nay ta vẫn bắt gặp không gian truyền thống của ngôi đình làng với những mảng chạm khắc sinh động. Những ai quan tâm tới các giá trị lịch sử sẽ vừa được nghiên cứu phong cách nghệ thuật kiến trúc xưa, vừa được dâng nén hương thơm tưởng nhớ những vị tổ sư nghề xưa...

      Trên phố Hàng Bạc còn có ngôi nhà số 86, một di tích lịch sử mới rất đáng tự hào của Hà Nội. Đây chính là trụ sở của Ban chỉ huy Trung đoàn Thủ đô từ tháng 12.1946 – 2.1947. Suốt thời gian cầm cự ở Hà Nội, Trung đoàn Thủ đô triển khai những trận đánh có tiếng vang như trận nhà Sauvage, trận Hàng Thiếc, trận Đồng Xuân... Những kế hoạch tác chiến và lệnh chiến đấu xuất phát từ Ban chỉ huy ở số nhà 86 Hàng Bạc đã là một trang ký ức hào hùng của Thủ đô Hà Nội. Năm 1982, Sở VH-TT Hà Nội đã gắn Biển lưu niệm tại đây. Tòa nhà ba tầng, xây dựng khoảng năm 1925, theo lối kiến trúc  Pháp, của nhà tư sản Phạm Chấn Hưng. Ngôi nhà là nơi giao dịch, buôn bán vàng bạc có tiếng ở Hà Nội đương thời và được đánh giá là vào loại lớn ở Đông Dương. Chấn Hưng là một nhà tư sản yêu nước, các con ông đều là những trí thức có tinh thần dân tộc và có tài, như nhà thơ Phạm Huy Thông, nhà văn Phạm Huy Thái. Chính tại ngôi nhà này, nhà thơ Phạm Huy Thông đã sáng tác thiên trường ca hùng tráng Tiếng địch sông Ô, đóng góp cho Thơ mới một giọng thơ đặc sắc...

Tân An