Hoàn thiện cơ chế, chính sách về xử lý chất thải rắn

Cảnh báo về năng lực xử lý rác thải

Cách đây không lâu, Sở TN-MT Hà Nội đã đưa ra cảnh báo: với khối lượng rác tăng trung bình 15%/năm như hiện nay, đến năm 2012, các bãi chứa rác của Hà Nội sẽ đầy ứ và không còn năng lực để xử lý.

Lời cảnh báo đó có lẽ không riêng đối với Hà Nội mà thực tế nhiều đô thị ở nước ta đã, đang và sẽ phải đối mặt với thực trạng đáng lo ngại này. Theo số liệu của Bộ Xây dựng, hiện tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt đô thị phát sinh trên toàn quốc ước tính khoảng 21.500 tấn/ngày. Còn theo dự báo của Bộ Tài nguyên và Môi trường thì, đến năm 2015, khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ các đô thị ước tính khoảng 37 nghìn tấn/ngày và năm 2020 là 59 nghìn tấn/ngày, cao gấp 2 - 3 lần hiện nay.

Lượng chất thải rắn sinh hoạt đô thị gia tăng nhanh chóng nhưng hiện tại, công nghệ xử lý chủ yếu vẫn chỉ là chôn lấp và chế biến chất thải hữu cơ thành phân compost. Trong khi đó, có tới 85% số đô thị từ thị xã trở lên sử dụng biện pháp chôn lấp không hợp vệ sinh gây ô nhiễm môi trường, tốn nhiều diện tích đất và lãng phí nguồn tài nguyên rác có khả năng tái chế. Hình thức chế biến phân hữu cơ thì được áp dụng ở khoảng 9% số đô thị từ thị xã trở lên, tổng công suất hiện tại khoảng 1.400 tấn/ngày. Chính vì những hạn chế đó mà lượng chất thải rắn thu gom chỉ mới đạt khoảng 70% và chủ yếu tập trung ở nội thị. Tại nhiều đô thị, khu công nghiệp chất thải nguy hại chưa được phân loại riêng, còn chôn lấp chung với chất thải sinh hoạt...

Nhiều đầu mối, khó giải quyết

Có nhiều lý giải việc tại sao phần lớn đô thị của Việt Nam khó giải quyết vấn đề rác thải: ý thức người dân; năng lực quản lý điều hành; thiếu sự quan tâm quyết liệt của nhiều phía... Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, năng lực quản lý điều hành là nguyên nhân chính.
Theo TS Nguyễn Ngọc Sinh - Chủ tịch Hội Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ TN-MT: mấu chốt của vấn đề chính là bài toán hệ thống từ bộ máy quản lý đến quy định chức năng nhiệm vụ của hoạt động này. Nếu đơn giản chỉ cần nhìn vào các chiến lược sẽ thấy ngay những nhược điểm, chồng chéo. Đơn cử như “Chương trình thúc đẩy phòng ngừa, giảm thiểu, tái chế, tái sử dụng chất thải rắn” và “Thúc đẩy phân loại chất thải rắn tại nguồn” do Bộ TN - MT chủ trì; “Chương trình đầu tư xây dựng các công trình xử lý chất thải rắn cấp vùng” và “Xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị giai đoạn 2009 - 2020” do Bộ Xây dựng chủ trì; “Chương trình tăng cường quản lý chất thải rắn nông thôn, làng nghề” do Bộ NN - PTNT chủ trì.

Đồng quan điểm trên, TS Nguyễn Trung Hòa - Vụ trưởng Vụ KH - CN, Bộ Xây dựng cho rằng: thực chất, trong phân công có sự lẫn lộn giữa quản lý tổng hợp và quản lý chuyên ngành.

Cùng với việc nêu ra “cái lỗi” là do sự kém trong quy hoạch đô thị không có điểm tập trung rác, GS.TSKH Phạm Ngọc Đăng - Chủ tịch Hội Môi trường đô thị Việt Nam cho rằng: chỉ vấn đề chất thải mà giao cho Bộ Xây dựng, rồi Bộ TN - MT, Bộ Y tế... Điều này dẫn đến tình trạng quá nhiều đầu mối, khó giải quyết dứt điểm. GS Đăng đề xuất: “Quản lý Nhà nước phải tập trung vào một đầu mối, thực thi biện pháp tổ chức giao cho địa phương”.

Cần thêm cơ chế, chính sách phù hợp

Trong thời gian qua, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách trong lĩnh vực quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại như: Nghị định về quản lý chất thải rắn; Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050; Đề án phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam đến năm 2015 và tầm nhìn đến 2025... Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật này đã góp phần cải thiện công tác quản lý chất thải rắn và chất thải nguy hại.

Tuy nhiên, cùng với sự phân tán trong quản lý và xử lýá chất thải rắn thì hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực này dù đã có những bước hoàn thiện nhưng còn có một số điểm chưa đồng bộ hoặc chồng chéo; công nghệ xử lý còn chưa hoàn thiện; các công trình xử lý chất thải rắn thì manh mún, phân tán, khép kín theo địa giới hành chính; công tác quản lý nhà nước về chất thải rắn ở các cấp còn thiếu và yếu; kinh phí thì hạn chế...

Chính vì vậy, để công tác xử lý chất thải rắn đạt được hiệu quả như mong đợi thì phải tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng các nhà máy xử lý chất thải rắn và đổi mới công nghệ xử lý. Nhưng muốn làm được điều đó thì lại phải xây dựng một loạt các cơ chế, chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, nghiên cứu KH - CN và đặc biệt là tăng khả năng tiếp cận các nguồn vốn đầu tư cho các dự án xử lý chất thải rắn. Về mặt pháp lý, cần nhanh chóng hoàn thiện các văn bản pháp luật liên quan, phân công đủ, đúng, rõ trách nhiệm cho các Bộ, ngành tránh sự chồng chéo dẫn đến hiện tượng đùn đẩy trách nhiệm khi sự việc phát sinh. Song song với việc ban hành văn bản pháp luật thì khâu giám sát trách nhiệm thực thi và các hình thức xử phạt cần phải được thực hiện nghiêm túc hơn nữa.

Được biết, hiện Bộ Xây dựng đang gấp rút hoàn thành xây dựng Chương trình tổng thể xử lý chất thải rắn sinh hoạt, áp dụng công nghệ hạn chế chôn lấp giai đoạn từ nay cho đến 2020. Chương trình sẽ bắt đầu triển khai từ năm 2011 này. Theo đó, mục tiêu đến năm 2015 là 85% chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý bảo đảm tiêu chuẩn môi trường, trong đó 60% được tái chế, tái sử dụng; đến năm 2020, tỷ lệ chất thải thu gom đạt 95%, chất thải tái chế đạt 85%...

Với quy mô dân số đô thị không ngừng tăng lên, mức sống người dân được nâng cao, các ngành công nghiệp phát triển mạnh mẽ, công tác quản lý chất thải rắn ở nước ta đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Vì vậy, tiến hành đồng bộ các giải pháp nêu trên sẽ là cơ sở để thực hiện hiệu quả chiến lược quản lý chất thải rắn tại các đô thị, nhằm bảo vệ môi trường và góp phàn phát triển KT- XH bền vững.