Hiệu quả bước đầu của hệ thống thuỷ lợi Cái Lớn - Cái Bé

Bước đầu phát huy hiệu quả

Tại Hội thảo Đánh giá kết quả vận hành hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé vừa được tổ chức tại Kiên Giang vào đầu tháng 3.2023, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang Lê Quốc Anh cho biết, trước đây địa phương chuyển dịch sản xuất chủ yếu dựa vào tự nhiên, mặn tới đâu thì chuyển dịch tới đó, từ khi có công trình, tỉnh chủ động điều tiết nguồn nước phục vụ sản xuất. Các mô hình sinh kế từ dự án Cái Lớn - Cái Bé đã phát huy hiệu quả, cho thu nhập cao hơn hẳn so với sản xuất truyền thống.

Báo cáo từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Kiên Giang cũng cho thấy việc vận hành cống Cái Lớn - Cái Bé kết hợp với các cống ven biển An Biên, An Minh và các cống ven sông Cái Lớn, Cái Bé đã cơ bản đáp ứng mục tiêu, nhiệm vụ của dự án, đảm bảo ổn định nguồn nước, phục vụ tốt cho các mô hình sản xuất theo hệ sinh thái ngọt, ngọt - lợ luân phiên, mặn - lợ. Từ mùa khô năm 2021 đến nay, khu vực thượng lưu cống Cái Lớn, Cái Bé không phải đắp đập tạm để kiểm soát mặn, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng. Vùng sản xuất lúa tại khu vực này cũng chưa ghi nhận thiệt hại do xâm nhập mặn. Đến cuối tháng 2.2023, các huyện An Biên, An Minh, U Minh Thượng, Vĩnh Thuận và Gò Quao nằm trong vùng dự án hệ thống thủy lợi  Cái Lớn - Cái Bé  đã thả nuôi 45.137 ha tôm nuôi nước lợ, và  tôm càng xanh 1.707 ha.

Theo Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Hậu Giang Đặng Ngọc Giao, tỉnh có địa hình thấp, chịu ảnh hưởng của cả triều biển Đông và biển Tây, hệ sinh thái chủ yếu là nước ngọt. Từ khi dự án Cái Lớn - Cái Bé đi vào vận hành, tỉnh đã hạn chế được việc bị nhiễm mặn, chủ động nguồn nước tưới cho cây trồng, ổn định năng suất. Hậu Giang cũng đã xây dựng 4 mô hình sinh kế, chuyển đổi sản xuất, giúp tăng thu nhập cho người dân. Hệ thống đê ngăn mặn thành phố Vị Thanh - Long Mỹ để điều tiết nguồn nước đã cơ bản đáp ứng mục tiêu, nhiệm vụ của dự án, đảm bảo ổn định nguồn nước, phục vụ tốt cho các mô hình sản xuất theo hệ sinh thái ngọt – lợ.

Từ mùa khô năm 2021 đến nay, khu vực huyện Long Mỹ không phải đắp nhiều đập tạm để kiểm soát mặn, tiết kiệm hàng chục tỷ đồng, vừa giảm ô nhiễm môi trường, vừa không ảnh hưởng đến giao thông thủy do việc đắp đập tạm gây ra. Hậu Giang cũng đã triển khai dự án Xây dựng các mô hình sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu và nguồn nước được kiểm soát khi xây dựng cống Cái Lớn - Cái Bé. Các mô hình: Tôm- Lúa, Lúa - Rau Màu, mô hình: Mãng Cầu, mô hình Khóm - Thủy Sản cũng cho thấy nông dân tham gia mô hình áp dụng sản xuất theo dự án có sự gia tăng đáng kể về lợi nhuận thu nhập kinh tế tăng 2 đến 2,5 lần so trước đây, người nông dân chủ động trong sản xuất, nhất là các khu vực thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi hạn, mặn. 

Còn ở Sóc Trăng, từ khi được đầu tư cống âu thuyền Ninh Quới, cùng với việc vận hành cống Cái Lớn - Cái Bé, tỉnh không chỉ sản xuất ổn định mà còn phát triển rất tốt, nguồn nước được kiểm soát tốt giúp phát triển vùng lúa đặc sản, trồng nấm rơm, nuôi thủy sản nước ngọt, nuôi lươn và vườn cây ăn trái đặc sản.

Cần hệ thống phân ranh trong nội vùng

Theo ghi nhận của Công ty TNHH MTV Khai thác Thuỷ lợi Miền Nam - đơn vị vận hành Hệ thống Thuỷ lợi Cái Lớn - Cái Bé, trong năm 2022, độ mặn tại các điểm khống chế ở cầu Cái Tư và trạm Trâm Bầu được khống chế tốt. Tuy nhiên, tại các trạm Kim Quy, Xẻo Quao trên kênh Xẻo Rô - Cán Gáo, thì kiểm soát mặn mùa khô 2021-2022 với độ mặn 25 phần nghìn chưa được chủ động bởi các công trình trên hệ thống đê biển tây chưa được đồng bộ, khép kín.

Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Khai thác thuỷ lợi miền Nam Nguyễn Việt Anh cho biết, trong quá trình vận hành, đơn vị này đã phối hợp chặt chẽ với các địa phương và nhận thấy còn một số mâu thuẫn về nhu cầu ngọt- mặn giữa các địa phương liên quan đến hai hệ thống là Cái Lớn- Cái Bé và Quản Lộ- Phụng Hiệp thuộc các huyện Long Mỹ (Hậu Giang), Hồng Dân (Bạc Liêu) và Gò Quao của Kiên Giang. Sản xuất nông nghiệp trong vùng ở một số địa phương chưa đồng bộ, thống nhất đan xen manh mún nên thường xuyên xảy ra mâu thuẫn về nguồn nước giữa các địa phương trong một huyện hoặc giữa các huyện với nhau và giữa các tỉnh trong cùng một hệ thống.

“Nhu cầu nước vào mùa khô hàng năm có sự khác nhau như: Hồng Dân và Gò Quao thì cần mặn, trong khi Long Mỹ của Hậu Giang lại cần ngọt, cho nên, đây là vấn đề chúng tôi cho rằng cần phối hợp chặt chẽ hơn giữa các địa phương trong việc vận hành các công trình thuỷ lợi do địa phương quản lý”, ông Việt Anh đề xuất.

Để dự án Hệ thống Thuỷ lợi Cái Lớn- Cái Bé phát huy tối đa hiệu quả như nhiệm vụ của dự án đã đề ra các đại biểu tham dự hội thảo đề nghị cần đầu tư khép kín các công trình trên đê biển An Minh, An Biên và hệ thống phân ranh trong nội vùng của dự án. Đặc biệt, cần hoàn thành sớm việc nâng cấp hạ tầng, cơ sở khu vực hạ lưu cống để giải quyết tình trạng ngập úng trong bối cảnh nước biển dâng và để đảm bảo phát huy đồng bộ, kiểm soát tốt môi trường các khu vực nhằm phát huy đồng bộ dự án. Ngoài ra, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Kiên Giang cũng kiến nghị xem xét đầu tư dự án hệ thống kiểm soát mặn hạ lưu sông Cái Lớn, bao gồm 10 cống từ cống Xẻo Rô đến đê biển Tây trên địa bàn tỉnh Kiên Giang với tổng mức đầu tư 900 tỉ đồng nhằm đảm bảo đồng bộ, phát huy hiệu quả dự án Hệ thống Thuỷ lợi Cái Lớn- Cái Bé.