Hệ lụy tất yếu

Tuần cuối cùng của tháng 2, khói mù độc hại bao phủ 1/7 diện tích Trung Quốc, tương đương 810.000 km², trong đó, Bắc Kinh, Thiên Tân, Hà Bắc là 3 tỉnh thành có mức độ ô nhiễm nghiêm trọng nhất. Đài khí tượng Trung ương Trung Quốc đã đưa ra mức cảnh báo màu cam, chỉ sau mức đỏ trong bảng biểu gồm các mức màu xanh, vàng, da cam và đỏ. Trong số 161 thành phố ở Trung Quốc tiến hành đo chất lượng không khí thì có đến 57 thành phố có chỉ số “ô nhiễm nghiêm trọng” trở lên. Nồng độ các hạt bụi có đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet trên một 1m³ đo được tại Bắc Kinh đã vượt quá 400 microgram, gấp 16 lần tiêu chuẩn được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho phép.  

Trong những năm gần đây, bầu không khí tại nhiều thành phố của Trung Quốc bị ô nhiễm nghiêm trọng, chủ yếu là do khí thải từ các nhà máy nhiệt điện. Ngoài ra, còn một số nguyên nhân dẫn tới tình trạng ô nhiễm ở Trung Quốc là do tốc độ đô thị hoá nhanh, phát triển kinh tế mạnh, sử dụng ô tô tăng và các yếu tố thời tiết khác. Theo thống kê không đầy đủ, số người mắc bệnh ung thư phổi ở thủ đô Bắc Kinh đã tăng gấp đôi trong 10 năm qua. Tình trạng ô nhiễm không khí tại Trung Quốc đã khiến hàng chục nghìn người chết sớm mỗi năm.    

 Các chuyên gia cho biết, không cần bàn nhiều về hệ lụy ô nhiễm không khí do sự tăng trưởng nóng tại Trung Quốc. Đi kèm với đó là sự hụt hơi của nền kinh tế sau nhiều thập kỷ tăng trưởng thần kỳ. Các số liệu thống kê cho thấy trong hai năm gần đây, kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng khiêm tốn 7,7%, mức tăng thấp nhất kể từ năm 1999 tới nay. Theo công bố mới nhất của Cục Thống kê quốc gia Trung Quốc, tăng trưởng sản xuất của Trung Quốc trong tháng 2 vừa qua đã xuống mức thấp nhất trong vòng 8 tháng trở lại đây. Đây cũng là tháng thứ 3 liên tiếp ngành sản xuất của nước này có mức tăng trưởng chậm.

Từ năm 1978, thời điểm Trung Quốc chính thức công bố số liệu về tổng sản phẩm quốc nội (GDP), chỉ có ba lần chỉ số này dưới mức 6%, 9 lần dưới mức 8%, 12 lần dưới mức 9% và 19 lần dưới mức 10%. Suốt ba thập kỷ qua, tăng trưởng của Trung Quốc thường đạt 2 con số và những thông số này đã củng cố niềm tin, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này không bao giờ sụp đổ, tạo ảo tưởng rằng Bắc Kinh sẽ “miễn nhiễm” với những thay đổi trong môi trường kinh tế quốc tế và cả trong nước. Nhưng thực tế lại không như vậy, khi kinh tế Trung Quốc tăng trưởng dưới 10%.

Đi sâu phân tích bản chất sự phát triển kinh tế thần kỳ của Trung Quốc, các chuyên gia quốc tế nhận định sự phát triển này được xây dựng trên một nền tảng thiếu bền vững hướng tới mục tiêu tăng trưởng bằng mọi giá, còn gọi là tăng trưởng quá nóng. Nói cách khác, Bắc Kinh đã lựa chọn mô hình tăng trưởng bất cân bằng, bất điều phối và bất bền vững. Tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc dựa vào các điều kiện thuận lợi như chi phí nhân công rẻ, sản lượng cao, trong khi đó, sự phát triển tại nhiều địa phương không đồng đều, nới rộng khoảng cách thu nhập giữa các vùng miền, kéo theo các vấn đề xã hội. Thêm vào đó, chính sách kiểm soát dân số giới hạn mỗi cặp vợ chồng chỉ có một con kéo dài trong hơn 3 thập kỷ qua giờ đây đã bộc lộ những bất cập, ảnh hưởng tới lực lượng lao động và cơ cấu dân cư trong nhiều năm tới. Ngoài ra, hướng phát triển kinh tế của Trung Quốc lâu nay vốn dựa vào xuất khẩu và Bắc Kinh đã thực hiện rất thành công khi biến nước mình trở thành công xưởng của thế giới. Vì vậy, khi các đối tác thương mại gặp khó khăn, mô hình tăng trưởng này đã cho thấy những lỗ hổng cũng như những nguy cơ tiềm ẩn đe dọa nền kinh tế. Điều này đã thể hiện rõ nét trong cơn bão tài chính giai đoạn 2007 - 2009 vừa qua, khi các bạn hàng lớn của Trung Quốc lao dốc. Không có nhiều lựa chọn, Trung Quốc buộc phải điều chỉnh cơ cấu để quay sang thúc đẩy tiêu thụ nội địa, kéo theo những thay đối lớn về chính sách phát triển. 

Năm nay được dự báo là một năm không dễ dàng đối với ban lãnh đạo Trung Quốc. Tăng trưởng kinh tế sẽ phải đối mặt với thách thức đến từ các nhân tố bất lợi, trong đó có nạn khói mù. Trong một năm qua, vấn đề khói mù tại Trung Quốc đặc biệt nghiêm trọng. Mặc dù, khói mù là một khái niệm môi trường, nhưng nó thể hiện nội hàm kinh tế hết sức sâu sắc. Nếu kết cấu kinh tế hợp lý, phương thức tăng trưởng kinh tế hợp lý, vấn đề khói mù sẽ không thể nghiêm trọng như thế. Ngược lại, muốn giải quyết khói mù, phải đẩy nhanh điều chỉnh kết cấu và chuyển đổi mô hình kinh tế, đẩy nhanh chuyển biến phương thức tăng trưởng kinh tế.

Câu hỏi hiện nay là làm thế nào để xử lý tốt quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường? Làm thế nào để tăng trưởng kinh tế không tiếp tục phải trả giá vì sự tàn phá môi trường? Làm thế nào để bảo vệ môi trường mà không ảnh hưởng quá lớn đến sản xuất và tăng trưởng kinh tế? Không chỉ có vậy, việc sử dụng nguồn tài nguyên như thế nào? Tiết kiệm năng lượng bằng cách nào?… cũng sẽ trở thành sự ràng buộc quan trọng đối với bài toán tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc.