Hành khúc Thổ Nhĩ Kỳ trên sa mạc Trung Đông

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Abdullah Gul thăm Ai Cập hôm 3.3

Nguồn: AP

Nằm ở ngã tư thế giới, giao cắt giữa châu âu, châu Á, châu Phi và Địa Trung Hải, Thổ Nhĩ Kỳ từng là trung tâm của thế giới và ngày nay vẫn có một vai trò đặc biệt trong việc liên kết các mối quan hệ kinh tế -văn hóa với các nước Bắc Phi. Trên cơ sở đó, Tổng thống Abdullah Gul hy vọng sẽ mang đến nguồn cảm hứng mới cho các quốc gia Ảrập ở bờ Nam Địa Trung Hải giai đoạn hậu khủng hoảng. Nói một cách hình tượng, chuyến đi của ông Gul được ví von như bước chân lạc đà trên sa mạc Trung Đông - vốn được nhiều người coi là nguồn cảm hứng để Mozart viết nên những giai điệu rộn rã, hào hùng trong nhạc phẩm kinh điển “Turkish March” (Hành khúc Thổ Nhĩ Kỳ).

Một cuộc thăm dò mới đây do Quỹ nghiên cứu Kinh tế và Xã hội Thổ Nhĩ Kỳ (TESEV) thực hiện cho thấy, có 66% số người được hỏi ý kiến ở khu vực Trung Đông nhận thấy Thổ Nhĩ Kỳ có sự pha trộn thành công giữa Hồi giáo và dân chủ. Cuộc thăm dò được tiến hành trong số hơn 2.000 người ở Ai Cập, Iran, Iraq, Jordan, Lebanon, Syria, Ảrập Xêút và các vùng lãnh thổ thuộc Palestines. Với nhiều người dân ở các nước này, Thổ Nhĩ Kỳ được xem là một ví dụ tiêu biểu về sự tiến bộ chính trị, văn hóa - xã hội và kinh tế trong những năm gần đây. Ông Atilla Sandikli, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Wise Men (BILGESAM) có trụ sở ở Istanbul, nhận định với một nền dân chủ năng động, Thổ Nhĩ Kỳ có đủ phương tiện để đáp ứng nhu cầu chính trị đa dạng và môi trường giúp thúc đẩy phát triển kinh tế.

Đảng Công lý và Phát triển cầm quyền (AKP) ở Thổ Nhĩ Kỳ được coi là một chính đảng có gốc rễ Hồi giáo theo đường lối ôn hòa và lên nắm quyền sau chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2002. Dự kiến đảng này sẽ chiến thắng nhiệm kỳ thứ ba trong cuộc tổng tuyển cử vào tháng Sáu tới. Theo ông Sandikli, AKP là một tham chiếu cho các phong trào Hồi giáo trong khu vực bởi họ biết tách biệt bạo lực với Hồi giáo. Nếu họ sử dụng bạo lực như cách Phong trào Hồi giáo Hamas tiến hành ở Gaza, điều đó sẽ mang lại nhiều rắc rối hơn cho người dân Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong khi đó, một số nhà quan sát chỉ ra những khác biệt giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các nước như Ai Cập, và lập luận rằng “mô hình Thổ Nhĩ Kỳ” không nhất thiết phải tham chiếu. Thổ Nhĩ Kỳ đã từng có nhiều tổ chức chính trị, đảng phái tồn tại trong một thời gian dài trước những năm 1960 và 1980, khi đất nước này có nguy cơ xảy ra đảo chính và sau đó đã chuyển từ kỷ nguyên của sức mạnh quân sự sang quyền lực dân sự. Trái lại, Ai Cập không có điều tương tự. Ngoài ra, không có nhiều điểm chung giữa AKP và các chính đảng hay phong trào nhân dân ở các nước Hồi giáo khác.

Tuy nhiên, theo chuyên gia Mustafa Kibaroglu thuộc Vụ Quan hệ Quốc tế Đại học Bilkent (TNK), thành công của AKP (đã được chứng minh bằng tỷ lệ phiếu bầu tăng mạnh trong cuộc tổng tuyển cử năm 2007) có thể trở thành nguồn cảm hứng cho một chính đảng bắt nguồn từ Hồi giáo giảm bớt thái độ cứng rắn và mở rộng thế giới quan của mình sang lĩnh vực trách nhiệm quản lý. Ông nhắc lại khi AKP giành thắng lợi trong cuộc bầu cử năm 2002, mối bận tâm lớn nhất thời điểm đó là việc liệu các “chính khách Hồi giáo” sẽ có thêm đất dụng võ ở Thổ Nhĩ Kỳ cũng như các nước Hồi giáo khác hay không và liệu điều đó có đặt ra thách thức đối với chế độ thế tục ở Thổ Nhĩ Kỳ hay không.

Sở dĩ các cuộc tranh luận về “mô hình Thổ Nhĩ Kỳ” nổi lên là do tầm ảnh hưởng của nước này trong khu vực đang ngày càng gia tăng với các sáng kiến nhằm tiếp cận các nước láng giềng Trung Đông và giảm bớt những giao dịch thương mại với các “cựu thù” như Syria và Iran. Với chính sách ngoại giao “không xung đột với láng giềng”, Thổ Nhĩ Kỳ cũng ngày càng đóng vai trò sứ giả trung gian nhiều hơn tại các điểm nóng trong khu vực như Iraq, Iran hay Lebanon. Tuy nhiên, các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ đã bác bỏ ý tưởng trở thành một hình mẫu để các nước Hồi giáo noi theo. Một quan chức cấp cao giấu tên thuộc Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ nhấn mạnh không thể áp đặt bất cứ điều tương tự nào giữa các nước trong khu vực và Thổ Nhĩ Kỳ cũng không muốn rao giảng hay “dạy khôn” các nước khác... “Không có một con đường đúng duy nhất, miễn là người dân thấy hài lòng với các giải pháp được tìm thấy để đi theo con đường đã chọn”.

Trong cuộc phỏng vấn với hãng AFP tháng Hai vừa qua, Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan nói rằng Ankara có thể đưa ra những bài học cho các nước ảrập. Ông khẳng định Thổ Nhĩ Kỳ không tìm cách trở thành một “mô hình kiểu mẫu” hay bất cứ điều gì tương tự, nhưng có thể là một nguồn cảm hứng vì Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng tỏ rằng Hồi giáo và dân chủ hoàn toàn có thể cùng tồn tại.