Hai vấn đề của thuế thu nhập cá nhân

Lý do Bộ Tài chính tính toán, nâng mức giảm trừ gia cảnh ở thời điểm này là bởi chỉ số giá tiêu dùng (CPI) cuối tháng 12.2019 so với 1.7.2013 là 123,2%, tăng 23,2%. Trong khi đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân quy định, trường hợp CPI biến động trên 20% so với thời điểm Luật có hiệu lực (ngày 1.7.2013) hoặc thời điểm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh gần nhất thì Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh để áp dụng cho kỳ tính thuế tiếp theo. Con số 11 và 4,4 triệu đồng nêu trên là kết quả làm tròn của phép tính nhân mức trượt giá với mức giảm trừ gia cảnh hiện hành.

Chắc chắn sẽ có những ý kiến khác nhau về mức giảm trừ gia cảnh mới mà Bộ Tài chính đưa ra. Có người thất vọng vì họ mong đợi một con số cao hơn để có thể “đủ sống” trong thời buổi đắt đỏ này. Cũng có người đồng tình như một cách “chia sẻ khó khăn” với Nhà nước trong bối cảnh ngân khố quốc gia ngày càng eo hẹp, thiếu hụt đủ bề. (Dự kiến, ngân sách nhà nước hụt thu 10.300 tỷ đồng mỗi năm nếu đề xuất của Bộ Tài chính được chấp thuận).

Sau khi lấy ý kiến người dân, Chính phủ sẽ hoàn thiện phương án điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Kết quả cuối cùng do Ủy ban Thường vụ Quốc hội “cầm cân nảy mực”. Bất cứ phương án nào được chọn chắc chắn đều giúp người nộp thuế bớt khó khăn hơn. Dù vậy, liên quan đến thuế thu nhập cá nhân còn ít nhất 2 vấn đề quan trọng khác đòi hỏi cơ quan quản lý phải quan tâm ngoài việc nâng mức giảm trừ gia cảnh.

Một là, những quy định hiện hành chưa bảo đảm tính công bằng, chưa kiểm soát được các nguồn thu nhập từ tham nhũng và các hoạt động bất hợp pháp khác. Chuyện thường thấy là ở những thành phố lớn, nhiều người có thu nhập cao từ việc cho thuê nhà, cửa hàng nhưng họ lại không kê khai thuế thu nhập cá nhân. Tương tự, các khoản thu nhập khác như cho, tặng, thừa kế tài sản có giá trị lớn, chuyển nhượng bất động sản… dù thuộc diện chịu thuế song cơ quan thuế rất khó kiểm soát do thiếu vắng cơ chế khai thuế thu nhập cá nhân bắt buộc. Với những nguồn thu nhập bất chính như tham nhũng, hối lộ, kinh doanh bất hợp pháp… khả năng kiểm soát cũng gần như bằng không. Trong khi đó, người lao động ăn lương - đa phần không xếp vào nhóm thu nhập cao - lại là những người đóng thuế thu nhập cá nhân đầy đủ nhất vì bị cơ quan khấu trừ từ nguồn. Có thể nói, việc giám sát và thu thuế thu nhập cá nhân hiện nay có vẻ như mới chỉ nhìn thấy, nắm được phần nổi của tảng băng khiến Nhà nước thất thu thuế.

Hai là, thuế thu nhập cá nhân chưa được thiết kế như một công cụ sắc bén để thúc đẩy những chính sách cần thiết, cách mà nhiều nước đã làm và chúng ta có thể học hỏi. Ví dụ, nhằm hỗ trợ báo chí, Chính phủ Canada cho phép những người đặt mua báo dài hạn được giảm trừ 15% chi phí mua báo khi khai thuế thu nhập. Hoặc ở Mỹ, người dân mua xe ô tô điện được hưởng khoản khấu trừ thuế 2.500 - 7.500 USD (tùy kích cỡ xe). Đối với nước ta, giả sử Chính phủ muốn người dân lắp đặt hệ thống điện mặt trời thì hoàn toàn có thể khuyến khích bằng cách giảm trừ chi phí lắp đặt ra khỏi thu nhập trước khi tính thuế. Vai trò như một đòn bẩy chính sách của thuế thu nhập cá nhân như thế cần được chú trọng trong quá trình hoạch định chính sách ở nước ta thời gian tới.