Hài hòa bảo vệ bản quyền và lan tỏa sản phẩm sáng tạo

Không gian số đang là nền tảng đưa sản phẩm văn hóa, sáng tạo đến với cộng đồng, nhưng cũng là môi trường thuận lợi cho các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Nhiều ý kiến cho rằng, việc bảo vệ bản quyền cần quan hơn tới sự hài hòa giữa các bên sáng tạo, khai thác, sử dụng và công chúng hưởng thụ tác phẩm.

Thay đổi mạnh mẽ công nghiệp sáng tạo 

Tại Báo cáo Nghiên cứu thực thi quyền sở hữu trí tuệ trong các lĩnh vực văn hóa và sáng tạo tại Việt Nam được thực hiện từ tháng 7 - 10.2022, TS. Lê Tùng Sơn, giảng viên Bộ môn Sở hữu trí tuệ, Khoa Khoa học quản lý, Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng, ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 cũng như việc chuyển đổi số mạnh mẽ đã mang lại những thay đổi lớn trong nền kinh tế thế giới nói chung và trong ngành công nghiệp sáng tạo toàn cầu nói riêng. Những tác động này đã gây ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng sản phẩm văn hóa, sáng tạo ở dạng truyền thống và thay vào đó là sự phát triển của các sản phẩm văn hóa được tạo ra trên nền tảng số.

Một số nền tảng tiêu biểu như Netflix tăng lên 203 triệu người đăng ký vào năm 2021; Youtube đã tăng lên 7 triệu kênh mới vào cuối năm 2020, nâng tổng số kênh từ 30 triệu năm 2019 lên 37 triệu năm 2020; truyện tranh số Webtoon có 680 triệu người dùng (tính đến tháng 6.2020) với 16,5 triệu độc giả hàng ngày...

Có nhiều nền tảng được tạo ra và khai thác trên quy mô toàn cầu, tạo cơ hội để các chủ thể sáng tạo có thể phân phối, cũng như thực hiện thương mại hóa tài sản trí tuệ là sản phẩm văn hóa, sáng tạo xuyên quốc gia. Chẳng hạn, web 3.0 cùng với những nền tảng công nghệ hỗ trợ như Etsy, Shopify... cho phép các nghệ sĩ trực quan, họa sĩ vẽ tranh minh họa bán hàng hóa với tác phẩm nghệ thuật của mình, các nhạc sĩ có thể kinh doanh bản nhạc bao gồm cả những bản gốc của họ trên nền tảng được cấp phép như Epidemic Sound...

Tuy nhiên, thời gian vừa qua, tình trạng xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan diễn ra ngày càng phổ biến và trong hầu hết lĩnh vực thuộc các ngành công nghiệp văn hóa như: điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật nhiếp ảnh, xuất bản, thiết kế... xâm phạm các quyền của tác giả, quyền của chủ sở hữu tác phẩm, gây thiệt hại cho các chủ thể sáng tạo.

Trong sự phát triển không ngừng của khoa học và công nghệ, đặc biệt là xu thế chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên thế giới, tại Việt Nam, các sản phẩm văn hóa sáng tạo lên môi trường số cũng tăng nhanh thời gian gần đây, kèm theo tình trạng vi phạm bản quyền ngày càng phức tạp.

Cân bằng lợi ích giữa người sở hữu sản phẩm sáng tạo và công chúng - Ảnh: hanoimoi.com.vn
Cân bằng lợi ích giữa người sở hữu sản phẩm sáng tạo và công chúng
Ảnh: hanoimoi.com.vn

Áp dụng công nghệ để bảo vệ bản quyền

Bản quyền và bảo vệ bản quyền là yếu tố sống còn với những người làm trong lĩnh vực sáng tạo. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số có nhiều thay đổi, Chủ tịch CLB Doanh nhân sáng tạo (VCE Club) Lê Quốc Vinh cho rằng, bảo hộ bản quyền như thế nào là điều cần quan tâm: “Bản quyền được tôn trọng sẽ thúc đẩy sáng tạo, phát triển công nghiệp văn hóa, nhưng điều này cũng hạn chế phổ biến sản phẩm sáng tạo, thậm chí nhiều người khó tiếp cận. Có thể thấy, sản phẩm truyền thông số đưa lên nền tảng thu phí, lượt người dùng ít hơn hẳn so với nền tảng miễn phí. Điều này cũng thôi thúc nhiều người sẵn sàng copy, đánh cắp bản quyền để khỏi trả phí”.

Hiện nay, hầu hết sản phẩm sáng tạo đều có thể số hóa và phân phối nội dung số để vừa mang lại lợi ích cho người sáng tạo, vừa phục vụ cộng đồng. Chẳng hạn, các nền tảng số giúp phân phối sản phẩm sáng tạo có bản quyền với chi phí rẻ giúp nhiều người có thể tiếp cận, thụ hưởng. Nhiều người đã trả tiền để xem phim có bản quyền trên truyền hình trả tiền qua internet, hay dùng sách nói, sách điện tử... có bản quyền. Đại diện Fonos, đơn vị cung cấp sách nói tại Việt Nam cho biết mức độ tăng trưởng khoảng 20 - 30%/tháng, cho thấy nếu các giải pháp sử dụng đúng đắn, việc bảo hộ tác quyền tác giả có thể thực hiện được mà không cản trở sự tiếp cận tác phẩm của công chúng. Các kênh phân phối nội dung số với mức phí phù hợp cũng thu hút công chúng quay lại với các sản phẩm có bản quyền, sẵn sàng trả phí cho chất lượng và giá trị nhận được.

Trong không gian số, nhiều đơn vị cũng tạo ra các trải nghiệm mới, cung cấp nội dung miễn phí, thu hút khán giả, nhưng tạo ra nguồn thu vô cùng lớn từ khai thác thương mại. Nhiều chuyên gia cho rằng, đó cũng là giải pháp thú vị để khai thác bản quyền tác giả và xu thế này ngày càng gia tăng.

“Thu phí bản quyền kiểu mới là câu chuyện cần tính toán, để công chúng tiếp cận sản phẩm sáng tạo một cách dễ nhất, với mức phí phù hợp” - ông Lê Quốc Vinh nhận định. Nhưng để làm điều đó, cần áp dụng công nghệ hiện đại để bảo vệ và ngăn chặn hành vi xâm phạm bản quyền, nhanh chóng phát hiện, xử lý hành vi vi phạm. Khi đưa âm nhạc lên không gian số, nhiều người cho rằng ra CD, DVD mới có thể bảo hộ bản quyền tốt. Nhưng tới nay, các tác phẩm đưa lên nền tảng số uy tín đều được bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ với hệ thống công nghệ trí tuệ nhân tạo hiện đại...

Để bảo đảm việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực văn hóa, sáng tạo, TS. Lê Tùng Sơn cho rằng, yếu tố tiên quyết là cân bằng lợi ích giữa chủ sở hữu sản phẩm sáng tạo với chủ thể hưởng thụ, để chủ sở hữu các sản phẩm sáng tạo thu được những lợi ích về mặt vật chất và tinh thần, trong khi đó công chúng có thể được tiếp cận và sử dụng các sản phẩm văn hóa, sáng tạo. Vấn đề đặt ra là thiết lập cơ chế trả phí công bằng đối với việc sử dụng các sản phẩm này. Cùng với đó, cần thúc đẩy vai trò của các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả làm cầu nối trung gian liên kết các chủ sở hữu các sản phẩm sáng tạo và cộng đồng - một giải pháp để cân bằng lợi ích cho các chủ thể này.

Văn hóa

Báo chí tận tâm, tận lực cống hiến xây dựng văn hóa Thủ đô
Văn hóa

Báo chí tận tâm, tận lực cống hiến xây dựng văn hóa Thủ đô

Trước sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ và hội nhập toàn cầu, giữ gìn bản sắc văn hóa, xây dựng hình ảnh người Hà Nội thanh lịch, văn minh không chỉ là nhiệm vụ của chính quyền mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Trong đó, báo chí, truyền thông đóng vai trò đặc biệt quan trọng.

Quảng bá du lịch Lạng Sơn tại miền Trung
Văn hóa - Thể thao

Quảng bá du lịch Lạng Sơn tại miền Trung

Chiều 24.3, tại TP. Huế, Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Lạng Sơn tổ chức hội nghị “Quảng bá điểm đến du lịch Lạng Sơn 2025”, với sự tham dự của lãnh đạo Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, các doanh nghiệp, công ty lữ hành khu vực miền Trung.

“Ngọn đuốc mồi” cho nhạc kịch Việt
Văn hóa

“Ngọn đuốc mồi” cho nhạc kịch Việt

Hai lần đảm nhiệm vai chính của hai vở nhạc kịch là hai lần ca sĩ LÊ VIỆT ANH vượt lên chính mình, sống với nhân vật. Theo anh, nhạc kịch là bước đi mới để khán giả có cái nhìn bao quát hơn về con người, xã hội, lịch sử. Trong tương lai, cần có thêm những "ngọn đuốc mồi" cho nhạc kịch Việt vốn còn non trẻ.

Xuất bản - tài nguyên mới của kỷ nguyên công nghệ
Văn hóa

Xuất bản - tài nguyên mới của kỷ nguyên công nghệ

Vũ Trọng Đại - Giám đốc Công ty Xuất bản khoa học và Giáo dục thời đại (TIMES)

Trong thế giới dữ liệu hiện nay, xuất bản chính là một loại hình dữ liệu quan trọng và khổng lồ. Để phát huy tối đa hiệu quả của dữ liệu này, cần hình thành tư duy mới.

Khám phá di sản nghề khảm xà cừ
Văn hóa - Thể thao

Khám phá di sản nghề khảm xà cừ

Triển lãm "Di sản nghề khảm xà cừ" của Emmie Mai Linh Massias và Marine Col là cuộc hành trình khám phá nghệ thuật khảm xà cừ truyền thống của Việt Nam trong thiết kế nội thất, kết hợp khéo léo giữa kỹ thuật thủ công cổ xưa và sản xuất công nghiệp hiện đại.

Nhạc Việt trên "sân khấu số"
Văn hóa - Thể thao

Nhạc Việt trên "sân khấu số"

Các nền tảng trực tuyến đã trở thành một phần không thể thiếu trong sự phát triển của thị trường âm nhạc Việt Nam: nơi ra mắt giai điệu mới, cảm xúc âm nhạc được sẻ chia, tạo nên "cơn sốt" không chỉ trong nước mà còn vươn ra toàn cầu.

Tôn vinh, quảng bá tinh hoa võ Việt
Văn hóa

Tôn vinh, quảng bá tinh hoa võ Việt

Ngày hội Tinh hoa võ Việt lần thứ I - Huế 2025 nhằm tôn vinh, quảng bá các giá trị võ học, truyền thống thượng võ của người Việt trong lịch sử dựng nước và giữ nước.

Sinh viên Việt Nam thi diễn kịch văn học Hàn Quốc
Văn hóa

Sinh viên Việt Nam thi diễn kịch văn học Hàn Quốc

Ngày 22.3 sẽ diễn ra “Cuộc thi sân khấu hóa văn học Hàn Quốc 2025”, do Trung tâm Văn hóa Hàn Quốc tại Việt Nam tổ chức, với sự tham gia của các khoa tiếng Hàn Quốc, Hàn Quốc học đến từ 10 trường đại học trên địa bàn Hà Nội.

Xuất bản bộ sách về địa danh, địa giới trong lịch sử Việt Nam
Văn hóa - Thể thao

Xuất bản bộ sách về địa danh, địa giới trong lịch sử Việt Nam

Bộ sách là công trình khoa học được khảo cứu, biên soạn, tổng hợp từ hàng nghìn tư liệu, tài liệu, văn bản pháp lý về sự phân chia các khu vực hành chính trên lãnh thổ nước Việt Nam và những thay đổi địa danh, địa giới hành chính qua các thời kỳ lịch sử, từ thời Hùng Vương dựng nước đến nay.