Hà Lan: Thúc đẩy dự luật cho phép truy cập hồ sơ bạo lực của bạn đời

Công cụ pháp lý lấy phòng ngừa làm trung tâm

Dự luật đượclấy cảm hứng từ “Luật Clare” của Vương quốc Anh, vốn được đánh giá là đã cứu sống nhiều phụ nữ.

Theo NL Times, nghị sĩ Hanneke van der Werf (đảng D66) nhấn mạnh: “Những phụ nữ là nạn nhân của bạo lực gia đình thường không biết bạn đời của họ đã từng có hành vi bạo lực. Trong khi đó, những kẻ gây bạo lực thường có tiền sử lặp đi, lặp lại".

Được ban hành tại Anh sau cái chết bi thảm của cô Clare Wood vào năm 2009, “Luật Clare” cho phép công dân được quyền yêu cầu cảnh sát xác minh liệu bạn đời hoặc người yêu cũ có tiền án liên quan đến bạo hành gia đình hay không. Clare từng nhiều lần báo cảnh sát về việc bị đe dọa, phá hoại tài sản, và cưỡng bức, nhưng cô không hề biết rằng tên yêu cũ George Appleton lại là kẻ có tiền sử hành hạ nhiều phụ nữ khác. Cuối cùng, anh ta đã siết cổ cô, phóng hỏa và tự sát. Sự kiện này đã dẫn đến chiến dịch vận động lập pháp của cha cô, và kết quả là “Luật Clare” được đưa vào hệ thống pháp lý Anh vào năm 2014.

Tại Hà Lan, dự thảo luật tương tự đang được đề xuất với mong muốn giúp những người thân, như mẹ, chị em gái, có thể cảnh báo sớm khi nhận thấy dấu hiệu nguy hiểm. Nghị sĩ Songul Mutluer (thuộc đảng GroenLinks-PvdA) khẳng định: “Một phiên bản Hà Lan của Luật Clare có thể phơi bày quá khứ trước khi nó trở thành thảm kịch. Điều đó có thể cứu mạng người”.

Tuy nhiên, các nhà lập pháp cũng thận trọng trong việc cân bằng giữa quyền được biết và quyền riêng tư. Ông Van der Werf nhấn mạnh rằng, Luật Clare tại Anh có những biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt và “không ai có thể đơn giản yêu cầu hồ sơ hình sự của người khác. Phải có lý do thực sự chính đáng”. Trong khi đó, nghị sĩ Bente Becker của đảng VVD cũng khẳng định, “quyền không bị đe dọa của phụ nữ phải được đặt cao hơn quyền ẩn danh của kẻ bạo hành”.

Theo Cục Thống kê Hà Lan vào năm 2023, cứ khoảng 8 ngày ở Hà Lan lại có một phụ nữ bị giết, thường là do bạn đời hoặc người yêu cũ gây ra. Các nghị sĩ tin rằng việc chia sẻ thông tin có thể giúp giảm con số này.

Thách thức chủ yếu

Một trong những thách thức pháp lý lớn nhất trong việc xây dựng luật tương tự Luật Clare tại Hà Lan là làm sao đạt được sự cân bằng hợp lý giữa quyền riêng tư của cá nhân có tiền sử bạo lực và quyền được sống an toàn của các nạn nhân tiềm năng. Theo quy định của pháp luật Hà Lan và Quy định chung về bảo vệ dữ liệu của Liên minh châu Âu (GDPR), việc tiết lộ thông tin cá nhân – đặc biệt là các dữ liệu nhạy cảm như tiền án, tiền sự, chỉ được phép trong những trường hợp thực sự cần thiết và tương xứng. Do đó, nếu luật được triển khai, nó cần xác định rõ ràng các điều kiện như: ai có quyền yêu cầu thông tin (nạn nhân trực tiếp hay cả người thân), tiêu chí nào cấu thành “mối nguy có cơ sở”, và trong hoàn cảnh nào cơ quan cảnh sát có thể từ chối yêu cầu tiết lộ.

Song song đó, một rủi ro không kém phần nghiêm trọng là nguy cơ lạm dụng cơ chế tra cứu thông tin vì động cơ cá nhân hoặc hiểu sai mục tiêu của luật. Các mối quan hệ tan vỡ thường phức tạp, không phải mọi hành vi bạo lực trong quá khứ đều phản ánh nguy cơ tái phạm trong hiện tại. Nếu không có quy trình đánh giá khách quan, dựa trên bằng chứng và thực hiện bởi người có chuyên môn, thì nguy cơ sử dụng luật như công cụ trả thù hoặc bôi nhọ người khác là hoàn toàn hiện hữu. Vì vậy, việc thiết kế hệ thống thực thi cần bảo đảm tính trung lập, minh bạch và được kiểm soát chặt chẽ nhằm hạn chế tối đa các hệ quả ngoài ý muốn và duy trì lòng tin của xã hội đối với công cụ pháp lý này.

Nhìn ra thế giới

Tại Vương quốc Anh, Luật Clare (2014) được áp dụng trên toàn quốc, với hai cơ chế chính: quyền được hỏi và quyền được biết. Người dân có thể yêu cầu thông tin, hoặc cảnh sát có thể chủ động chia sẻ nếu thấy nguy cơ đe dọa tính mạng

Tương tự, một số bang của Australia như New South Wales triển khai Chương trình tiết lộ quá khứ bạo lực gia đình, cho phép yêu cầu thông tin về bạn đời có tiền án. Tuy nhiên, hiện chưa có quy định cấp liên bang. Một báo cáo của tổ chức ANROWS (2022) cho thấy, mô hình này có hiệu quả nhất định nhưng còn thiếu thống nhất toàn quốc.

Ở Canada, CBC News cho biết, tỉnh Saskatchewan là nơi đầu tiên ban hành luật tương tự như Luật Clare vào năm 2020, sau đó các tỉnh khác như Alberta và Newfoundland and Labrador cũng theo sau. Tuy nhiên, việc thiếu kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia là thách thức lớn đối với hiệu quả thực thi.

Mặc dù ở Đức chưa có luật tương đương, nhưng nước này tập trung vào việc ban hành lệnh cấm tiếp cận và hỗ trợ nhà ở cho nạn nhân. Theo Der Spiegel, các tổ chức bảo vệ phụ nữ như Frauenhaus liên tục kêu gọi cải thiện hệ thống cảnh báo sớm (Der Spiegel). Mỹ cũng vậy và mặc dù một số bang có các hình thức truy cập thông tin giới hạn, nhưng chủ yếu tập trung vào việc thi hành lệnh cấm tiếp xúc hoặc điều tra sau khi có khiếu nại, thay vì cung cấp thông tin chủ động.

Những ví dụ từ quốc tế cho thấy chia sẻ thông tin có thể là công cụ cứu sinh nếu được thực hiện đúng cách. Tuy nhiên, luật phải được thiết kế cẩn trọng để vừa bảo vệ phụ nữ, vừa tôn trọng quyền riêng tư và tính hợp pháp trong sử dụng dữ liệu cá nhân. Hà Lan, nếu thông qua Luật Clare phiên bản riêng của mình, có thể gia nhập nhóm các quốc gia tiên phong trong nỗ lực ngăn ngừa bạo lực gia đình từ gốc rễ.