GS Nguyễn Anh Trí: "Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho ngành y tế"

Mỗi năm hơn 100.000 người tử vong

Phát biểu tại tọa đàm, GS.TS Nguyễn Anh Trí khẳng định tác hại của thuốc lá tới sức khỏe, môi trường.

“Tác hại của thuốc lá rất rõ, hàng nghìn chất độc, trong đó có nicotine và nhiều chất gây ung thư. Hầu như gia đình nào cũng có người hút thuốc lá và đã bị tử vong vì bệnh tật liên quan căn bệnh này. Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho ngành y tế, bệnh tật rất nặng nề, gây nên gánh nặng cực kỳ lớn, mỗi năm hơn 100.000 người tử vong”, ông nói.

Theo GS.TS Nguyễn Anh Trí, đối với phụ nữ và trẻ em - những người hút thuốc lá thụ động, tuy tác hại có thể không dữ dội như người hút trực tiếp, nhưng lại dai dẳng và không kém phần nguy hiểm.

“Phụ nữ liên quan đến chức năng làm mẹ, liên quan đến vấn đề thai nghén, nên họ nhạy cảm hơn. Người ta đã ghi nhận tác hại của thuốc lá có thể gây dị dạng thai nhi.

Ngoài ra, chưa kể đến chuyện mất ngủ, thuốc lá còn tác động rất lớn đến hệ thần kinh của phụ nữ. Cá nhân tôi từng trải nghiệm: ba tôi hút thuốc lá, chỉ cần ngửi khói thuốc là tôi đã cảm thấy lâng lâng. Nếu tôi nằm ngủ với ai đó có hút thuốc lá, đêm đó chắc chắn tôi sẽ mất ngủ. Khi hít phải khói thuốc từ người ngồi cạnh, tôi hoàn toàn mất khả năng tập trung. Từ câu chuyện cảm nhận cá nhân, tôi thấy rất rõ thuốc lá có hại như thế nào”, ông chia sẻ.

Đối với trẻ em, GS.TS Nguyễn Anh Trí nhấn mạnh, thuốc lá tạo nên một thói quen xấu ngay từ nhỏ. Trẻ em lớn lên sẽ dễ dàng chấp nhận cái xấu, đồng ý với cái xấu và làm theo cái xấu - đó là hút thuốc lá và không quan tâm đến những người xung quanh. Từ đó, vấn đề này lan rộng, người công dân trưởng thành từ nền tảng ấy sẽ không quan tâm đến sự tổn hại của người khác.

“Hơn mười mấy năm qua làm công tác phòng, chống tác hại thuốc lá, nhưng kết quả đạt được ngày càng thấp. Tôi rất lo ngại rằng thế hệ trẻ có xu hướng hút thuốc lá tăng lên, đặc biệt là đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng”, GS.TS Nguyễn Anh Trí bày tỏ.

GS.TS Nguyễn Anh Trí nhìn nhận, thời gian vừa qua, chúng ta có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và đã có một số kết quả, nhưng chưa thể tiếp tục phát huy hiệu quả cao hơn. Vì vậy, các giải pháp cần quyết liệt hơn, mạnh mẽ hơn. Trong đó, biện pháp vô cùng quan trọng là tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá. Nếu tăng thuế này, sẽ tác động rất lớn vào hành vi hút thuốc lá của những người đã, đang và sẽ hút thuốc lá.

“Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và hiệu quả nhất về chi phí để giảm tiêu dùng thuốc lá, từ đó giảm tỷ lệ tử vong sớm và gánh nặng bệnh tật. Vì vậy, tôi cho rằng tăng thuế thuốc lá cũng là một việc cần ưu tiên. Nếu đợt này làm chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt đúng và đủ, tạo nên hiệu quả thực chất thì sẽ tạo nên một bước tiến lớn trong việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân”, ông cho hay.

Ông cũng đề xuất lộ trình áp dụng thuế tuyệt đối từ năm 2027 với mức khởi điểm 5.000 đồng/bao (loại 20 điếu), tăng dần 3.000 đồng mỗi năm để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2031.

Cần giải pháp quyết liệt để giảm hành vi tiêu dùng thuốc lá

Theo ông Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội - Tổng hội Y học Việt Nam, trong những năm vừa qua, thực hiện quan điểm của Đảng về thực hiện y học dự phòng chủ động, chúng ta đã thực hiện nhiều giải pháp để phòng, chống tác hại thuốc lá.

Trong đó, có giải pháp thông tin, giáo dục, truyền thông nhằm nâng cao nhận thức và ban hành một loạt chính sách và luật để phòng, chống tác hại thuốc lá. Chúng ta cũng có cơ chế phối hợp liên ngành trong thực thi pháp luật như thanh tra, kiểm tra.

Nhờ các giải pháp quyết liệt này, Việt Nam đã đạt một số thành tựu. Tỷ lệ dùng thuốc lá ở người trên 15 tuổi giảm từ 47% năm 2010 xuống còn 41% năm 2022 ở nam giới - đây là con số được WHO và các cơ quan chức năng đánh giá rất cao. Tuy nhiên, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới vẫn ở mức cao, với tỷ lệ gần như 2 nam thì có 1 người hút thuốc lá. Nếu so với các nước ASEAN, Việt Nam là nước có tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới khá cao, chỉ kém Indonesia và Lào.

Bên cạnh đó, dù tỷ lệ hút thuốc lá tại Việt Nam đã giảm, nhưng số người dùng thuốc lá tăng từ 15,3 triệu người trưởng thành lên 15,6 triệu người. Nước ta cũng nằm trong top 15 quốc gia và vùng lãnh thổ có tỷ lệ người hút thuốc lá ở người trưởng thành cao nhất.

Với lứa tuổi thanh thiếu niên, chúng ta cố gắng giảm xuống từ 4% năm 2014 xuống còn 2,2% năm 2022, nhưng có sự tăng nhẹ ở nữ giới. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở nữ giới trong khu vực thanh thiếu niên trong thời gian vừa qua tăng lên. Đặc biệt, sản lượng thuốc lá ở Việt Nam vẫn tăng.

“Với đánh giá thực trạng như vậy, cần có giải pháp quyết liệt hơn nữa, đặc biệt có giải pháp nâng cao mức thuế đủ mức để giảm hành vi tiêu dùng thuốc lá”, ông Nguyễn Huy Quang nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Huy Quang cho biết thêm, so với các nước trong khu vực ASEAN thì Việt Nam ở mức thuế rất thấp. Tăng thuế thuốc lá cao và tăng thường xuyên, được các quốc gia trên thế giới đánh giá là chính sách cùng thắng (win - win): thắng trong bảo vệ sức khỏe và thắng trong tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước.

Bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam dẫn một nghiên cứu dựa trên phân tích của cơ quan Bảo hiểm xã hội, cho thấy 6% lượt nhập viện và 8% lượt khám ngoại trú được quy cho thuốc lá gây ra. Bên cạnh đó, thuốc lá cũng dẫn tới gánh nặng chi phí rất lớn.

“Hàng năm, có khoảng 8.500 tỷ đồng Bảo hiểm y tế chi cho các cơ sở y tế để điều trị bệnh do thuốc lá. Ngoài ra có tiền người dân đóng góp tự bỏ tiền túi ra mua thuốc và khám chữa bệnh, và tổng cộng cả hai khoản là khoảng 16.400 tỷ đồng. Thứ hai, khi ốm đau, bệnh tật, người lao động phải nghỉ việc. Không chỉ người bệnh mà người thân cũng phải đi cùng chăm sóc. Hàng năm, ước tính có khoảng 21,8 triệu ngày lao động bị mất để đi khám chữa bệnh, gây tổn thất khoảng 9.000 tỷ đồng.

Thứ ba là chi phí do tử vong sớm, tức là tử vong trước tuổi 40. Đáng lẽ, những người này có thể tiếp tục lao động đến 60 tuổi. Ước tính tổn thất kinh tế do tử vong sớm lên tới hơn 60.000 tỷ đồng”, bà Sarah Bales phân tích.

Theo bà Sarah Bales, Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lớn trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng.

“Việc áp dụng thuế tuyệt đối từ 5.000 đồng/bao năm 2026, tăng dần lên 15.000 đồng vào năm 2030, kết hợp thuế tỷ lệ 75% là hướng đi bền vững để đạt mục tiêu Chiến lược quốc gia đến năm 2030”, chuyên gia này nhìn nhận.