Góp phần tạo dựng một thể loại văn liệu mới mẻ

Từ những dòng ghi chép cá nhân

Phan Tứ được bạn đọc nhiều thế hệ biết đến qua các tác phẩm Bên kia biên giới, Trước giờ nổ súng, Gia đình má Bảy, Mẫn và tôi, Người cùng quê... Tuy nhiên, Từ chiến trường khu 5 là một tác phẩm đặc biệt của nhà văn, bởi nó là cuốn nhật ký, mang ý nghĩa văn liệu cá nhân rút ra từ bản thảo ngót 5.000 trang, với hàng trăm sổ tay được ghi từ tháng 7.1961 khi ông rời Hà Nội vào chiến trường khu 5 và kết thúc cuối năm 1975 sau ngày chiến thắng. Nhà văn ghi chép hết sức tỷ mỉ, chân thực và sinh động cuộc sống, chiến đấu từ những diễn biến sự việc, con người, cảnh vật cũng như những cảm xúc suy nghĩ của mình.

Không chỉ kiên định, ghi chép đầy đủ, hệ thống từng ngày, từng giai đoạn, sự việc xảy ra ở chiến trường khu 5 và Nam Trung Lào, để bảo đảm bí mật, nhiều trang ông còn viết bằng cả 3 thứ tiếng Pháp, Lào, và tiếng Nga. Sau khi nhà văn qua đời, người vợ Đinh Thị Phương Thảo đã trân trọng gìn giữ khối tư liệu ghi chép ấy như một báu vật vô giá mà ông để lại. Nhiều lần gia đình cũng muốn công bố nhưng vì ở ngoài mỗi cuốn ông đều ghi “Mật- ghi chép riêng của Phan Bốn (hay Tứ) không ai được xem” nên còn ngần ngại. 10 năm sau người chị ruột của nhà văn là bà Lê Thị Kinh (Phan Thị Minh) đã thuyết phục được gia đình, bạn bè, đồng nghiệp quyết tâm giải mã khối di bút của ông.

Những người thực hiện đã vô cùng vất vả trong việc khôi phục bản thảo, hiệu đính lại những chỗ mất câu, mất chữ và phóng to các trang sổ ra khổ lớn để có thể đọc được. Đặc biệt, việc biên dịch lại những ghi chép từ tiếng Lào, Pháp và tiếng Nga kéo dài trong suốt 5 năm (từ năm 2005- 2010). Nhà văn Thanh Quế, nguyên Chủ tịch Hội Nhà văn Đà Nẵng, người từng hoạt động nhiều năm ở chiến trường đã hiệu chỉnh lại lần cuối, chọn lọc rút từ khối tư liệu đồ sộ ấy ra những trang bản thảo để tạo thành bộ sách vô cùng quý giá Từ chiến trường khu 5 gồm 3 tập sách, khổ 14,5x20,5cm dày 2.500 trang.

Theo Giám đốc Nhà xuất bản Văn học Nguyễn Văn Cừ, nét đặc biệt của Bộ sách thể hiện ở thủ pháp nghệ thuật đặc biệt. Đó là tác giả viết hoàn toàn bằng nhật ký. Mà nhật ký thì có đặc thù là chính xác, chân thực, ngắn gọn, xúc tích, lượng thông tin cao. Còn về diễn giải văn chương hoặc giá trị văn học ít. Nhưng đấy là cái gốc của văn học và là cái tạo ra văn học. Với cuốn nhật ký này, nhà văn Phan Tứ chủ yếu viết nhằm lấy tư liệu để sau này viết thành bộ tiểu thuyết về chiến tranh của vùng quân khu 5 và Nam Lào. Nhưng rất tiếc nhà văn nhiễm chất độc màu da cam và đã mất khi việc này chưa thực hiện được.

Để nguồn văn liệu quý không lãng phí

Bộ sách là một tác phẩm đồ sộ, quy mô, hiện thực sống động, không chỉ mang tính lịch sử, văn hoá, văn học, đúc kết chiến tranh mà còn mang đậm tính chất sử thi, đem đến cho bạn đọc những hình dung rõ nét về cuộc sống, chiến đấu của cán bộ, chiến sỹ và nhân dân trên một địa bàn rộng lớn từ Quảng Nam, căn cứ khu 5 và suốt con đường Hồ Chí Minh trong một giai đoạn quyết liệt của cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Như nhận xét của Giám đốc Nhà xuất bản Văn học Nguyễn Văn Cừ, bên cạnh thủ pháp đặc biệt là sách được viết dưới dạng nhật ký thì nét đặc biệt ở bộ sách còn là sức chiến đấu, chịu đựng chiến tranh và tính chịu đựng gian khổ, kiên trì của người dân quân khu 5 đã bám trụ, bám đất và chiến đấu. Vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, những con người nơi đây đã sẵn sàng hy sinh tất cả. Vì thế, bộ sách sẽ là nguồn sử liệu giàu chất văn chương cho thế hệ bạn đọc hôm nay và mai sau cùng tìm hiểu, chiêm nghiệm để thêm tự hào về những thế hệ cha anh đã một thời không tiếc máu xương viết nên những trang sử hào hùng trong lịch sử chống giặc ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi dân tộc.

Có lẽ vì thế, nhà văn Lê Dũng nhận xét, Từ chiến trường khu 5 là kho văn liệu quý báu, cùng với Nhật ký chiến tranh của Chu Cẩm Phong, Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm, Mãi mãi tuổi hai mươi của Nguyễn Văn Thạc... đã tạo dựng một thể loại văn liệu mới mẻ đầy sức sống cho nền văn học Việt Nam. Văn liệu- Tư liệu làm nên văn học xứng đáng là thể loại văn học xung kích, mới mẻ và đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng đất nước.

Văn liệu- Tư liệu là một thể loại mới mẻ trong văn học Việt Nam. Chính những tác phẩm văn liệu như vậy sẽ là nguồn tư liệu ngồn ngộn thông tin, hứa hẹn một sự khai thác rất lớn. Nhưng điều quan trọng làm sao để thể loại văn liệu- tư liệu này hấp dẫn được lớp trẻ, để lớp trẻ không chỉ quan tâm đến nội dung nhật ký mà còn sử dụng nó với tư cách là một văn liệu, mở ra những sáng tạo mới. Điều đó đòi hỏi những nhà quản lý, nhà xuất bản cần có định hướng và cách thức tuyên truyền để tác phẩm đến được với độc giả cùng vẹn nguyên giá trị của nó cũng như tạo hướng mở cho việc khai thác tác phẩm. Có như vậy sẽ không đánh mất nguồn văn liệu quý giá này.