Gìn giữ không gian văn hóa đình làng

Đình Chu Quyến, Ba Vì, Hà Nội

Không gian văn hóa đình làng Bắc bộ do cộng đồng làng xã tạo dựng, xuất phát từ nhu cầu, niềm tin và ước vọng của người Việt. Tuy nhiên, tại hội thảo Không gian văn hóa đình làng vùng châu thổ Bắc bộ Việt Nam, vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị di sản thuộc dự án Nghiên cứu, sưu tầm, quảng bá và phát huy những giá trị đặc sắc của di sản văn hóa đình làng vùng châu thổ Bắc bộ - Việt Nam do Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam tổ chức ngày 10.12, tại Hà Nội, các nhà nghiên cứu cho rằng: không gian di sản đình làng Bắc bộ hiện nay đang đứng trước nguy cơ mai một. Theo Trưởng ban Tư liệu, Viện Mỹ thuật, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Thanh Mai, qua khảo sát thực tế về đình làng vùng châu thổ Bắc bộ từ năm 2011 đến nay cho thấy, hệ thống đình làng Bắc bộ vô cùng đa dạng, hàm chứa giá trị vật thể, phi vật thể phong phú. Tiếc rằng, trong quá trình đô thị hóa, không gian văn hóa làng với hình tượng cây đa, giếng nước, sân đình ngày nay đang bị thu hẹp dần, có nơi gần như mất hẳn. Đáng buồn hơn là một số đình làng, sau khi được đầu tư nhiều tỷ đồng để tu bổ, tôn tạo nhưng lại khiến người làng có cảm giác xa lạ. Ngược lại, cũng có một số đình đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, nhưng thiếu kinh phí trùng tu, tôn tạo…

Gs Sử học Lê Văn Lan cho rằng, các ngôi đình còn lại đến ngày nay chủ yếu mang dáng dấp kiến trúc, mỹ thuật đình thế kỷ XVI - XVII - giai đoạn lịch sử phát triển của văn hóa đình làng ở Việt Nam và nhìn nhận, đình làng chính là hồn cốt của làng. Đình chính là làng. Làng là bối cảnh môi trường của đình. Tuy nhiên, nền tảng của đình đang dần biến tướng, các ngôi làng đang dần biến mất trong xã hội hiện đại. Vì vậy, bảo tồn, phát huy giá trị không gian di sản đình làng phải đặt vào môi trường ở tầm vĩ mô, đó là không gian văn hóa làng. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu, bảo tồn văn hóa cũng phải thấy rõ sự lỗi thời của đình làng để xác định rõ bảo tồn, khôi phục và phát huy cái gì? “Chúng ta có thể dùng kinh nghiệm của không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại để bảo tồn, phát huy các giá trị không gian di sản văn hóa của đình. Để bảo tồn và phát huy giá trị đình làng, cần hoàn chỉnh hồ sơ để trình UNESCO công nhận không gian di sản văn hóa đình làng là di sản văn hóa của nhân loại, không chỉ về mỹ thuật, điêu khắc, về tục thờ thành hoàng, về tổ chức lễ hội mà về cả không gian văn hóa đình làng. Phải cho đình làng sự sống của nó chứ không phải coi đình như một di tích chết”. Đồng tình với ý kiến của Gs Sử học Lê Văn Lan, Gs Phạm Công Thành cho rằng, không gian văn hóa đình làng Việt Nam xứng tầm di sản văn hóa nhân loại. Tuy nhiên, việc khôi phục không khí xưa, coi đình làng như một biểu tượng của làng gặp nhiều khó khăn. “Có thể thấy, nhiều ngôi đình làng hiện nay được trùng tu, tôn tạo khang trang to đẹp hơn trước rất nhiều nhưng các giá trị văn hóa đang mất dần. Bởi khi bảo tồn, tôn tạo di tích, người ta hay coi nhẹ văn hóa. Cần phải bảo tồn toàn diện, kể cả những câu chuyện trong ký ức nhân dân để khi đến với đình làng, mỗi người sẽ có cái nhìn, có cảm nhận tổng thể, sâu sắc hơn” - Gs Phạm Công Thành nói - Nhấn mạnh vào yếu tố chung như nhà Gươl của người Cơtu, nhà Tụ bạ của người Mường, Giám đốc Trung tâm tiền sử Đông Nam Á, Ts Nguyễn Văn Việt góp ý, để phát huy giá trị di sản không gian văn hóa đình làng, cần tách bạch sự tôn nghiêm của tín ngưỡng và cái tự do chung của đình. Nếu chỉ giữ là nơi tôn nghiêm thì đình làng sẽ khó phù hợp trong giai đoạn hiện nay.