Thủ tướng Phạm Minh Chính: "Cấp thiết kiến tạo động lực tăng trưởng và phát triển bền vững giáo dục đại học"

Đây là nhấn mạnh của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại lễ khai khóa năm 2023 của Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, tổ chức chiều 16.11.

Không ít khó khăn, thách thức mới đối với giáo dục đại học Việt Nam

Phát biểu tại lễ khai khóa, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dành nhiều thời gian phân tích về vai trò của giáo dục đại học đối với sự phát triển. Theo đó, nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao đóng vai trò quyết định đối với sự phát triển của mỗi quốc gia.

Nhiều năm qua, Đảng, Nhà nước ta đã xác định: Phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển nhanh, bền vững đất nước. Đây là một đột phá chiến lược, là yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ, cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng và là lợi thế cạnh tranh quan trọng nhất, bảo đảm cho phát triển nhanh và bền vững.

Thủ tướng cho hay, giáo dục đào tạo nói chung, giáo dục đại học nói riêng có vai trò quan trọng thúc đẩy sự phát triển, góp phần nâng cao dân trí, đặc biệt là cung cấp nguồn nhân lực có trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

Ngày nay, cùng với chuyển đổi số, cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giáo dục đại học đang thay đổi và phát triển đa dạng. Đặc biệt, công nghệ thông tin (bao gồm trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo và trực tuyến hóa) được tích hợp vào quá trình dạy và học, tạo môi trường tương tác và hấp dẫn hơn, phát triển tư duy sáng tạo, tăng khả năng làm việc độc lập của người học.

Xu hướng hợp tác toàn cầu và học tập xuyên quốc gia với cơ hội tiếp cận giáo dục đại học được mở rộng. Hợp tác giữa các trường đại học trên toàn thế giới được đẩy mạnh, tạo ra môi trường học tập đa văn hóa và cung cấp cơ hội nhiều hơn cho sinh viên tham gia vào học tập và nghiên cứu ở các môi trường khác nhau.

Giáo dục đại học ngày càng thúc đẩy tư duy sáng tạo, trang bị kỹ năng, tăng tính chủ động, tạo môi trường học tập tương tác; truyền đạt kiến thức, phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng như tư duy phản biện, giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, tạo lập môi trường chủ động, tăng cường tương tác trong quá trình giảng dạy-học tập; hướng tới đào tạo những "công dân toàn cầu".

Giáo dục đại học tập trung vào khuyến khích nghiên cứu, sáng tạo và ứng dụng công nghệ, đóng góp vào việc giải quyết các vấn đề không chỉ ở phạm vi quốc gia mà còn mang tính toàn cầu.

Theo Thủ tướng, bối cảnh và sự phát triển của giáo dục đại học trên thế giới mang lại nhiều thời cơ, vận hội nhưng cũng tạo ra không ít khó khăn, thách thức mới đối với giáo dục đại học Việt Nam.

Với quan điểm giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm phát triển giáo dục đào tạo nói chung, giáo dục đại học nói riêng; nhiều cơ chế, chính sách đã được ban hành và triển khai hiệu quả, mang lại những kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế-xã hội và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước.

Nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế đã công nhận, đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong việc đầu tư nâng cao chất lượng giáo dục đại học, trong đó có cải thiện chương trình học, năng lực giảng dạy, tạo điều kiện tốt hơn cho sinh viên học tập và nghiên cứu.

Giáo dục đại học Việt Nam đang đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tạo ra ngày càng nhiều cơ hội cho sinh viên, giảng viên tiếp cận với kiến thức và trải nghiệm quốc tế; đồng thời, tăng cường nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Kiến tạo động lực tăng trưởng mới là yêu cầu cấp thiết

Phân tích về định hướng phát triển giáo dục đại học giai đoạn mới, Thủ tướng cho biết, tình hình thế giới diễn biến phức tạp, khó lường: Cạnh tranh thương mại giữa các nước; hậu quả đại dịch Covid-19 kéo dài; xung đột quân sự; các vấn đề an ninh phi truyền thống, biến đổi khí hậu, nghèo đói và bệnh tật, già hóa dân số, cạn kiệt tài nguyên…

Đại hội lần thứ XIII của Đảng đặt ra những mục tiêu phát triển cụ thể cho giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045. Để đạt được mục tiêu đó, bên cạnh các động lực tăng trưởng truyền thống (đầu tư, xuất khẩu, tiêu dùng), chúng ta phải kiến tạo những động lực tăng trưởng mới để phát triển nhanh và bền vững, "đi sau nhưng về trước", "bắt kịp, tiến cùng và vượt lên".

Theo Thủ tướng, phát triển bền vững trở thành xu hướng bao trùm trên thế giới. Kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh đang là mô hình phát triển được nhiều quốc gia lựa chọn. Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn biến rất nhanh, có nhiều đột phá mới, tác động sâu rộng và đa chiều.

Giáo dục đại học đối mặt với nhiều thách thức mới: Áp lực tự điều chỉnh, đổi mới sáng tạo của các cơ sở giáo dục đại học để đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là các lĩnh vực mới nổi như công nghiệp chip bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, hydrogen…; toàn cầu hóa, sức cạnh tranh của các cơ sở giáo dục đại học nước ngoài ngay tại Việt Nam; vấn đề cân đối nguồn lực để nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học…

"Chính vì vậy, kiến tạo động lực tăng trưởng mới để phát triển nhanh và bền vững là yêu cầu cấp thiết đặt ra", Thủ tướng khẳng định.

Trong bối cảnh nhiều khó khăn, thách thức, kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia phát triển cho thấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và nguồn nhân lực chất lượng cao được xem là động lực tăng trưởng mới; giáo dục đại học là trụ cột quan trọng cho sự phát triển này.

Những thập niên vừa qua, thế giới chứng kiến sự vươn lên mạnh mẽ của các quốc gia, vùng lãnh thổ châu Á bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Singapore và Trung Quốc nhờ vào chất lượng nguồn nhân lực, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Thủ tướng nhấn mạnh, chúng ta coi con người là trung tâm, là chủ thể, là mục tiêu, nguồn lực, động lực quan trọng của sự phát triển. Tất cả các chính sách đều xuất phát từ con người và phục vụ con người.

Nhấn mạnh "đổi mới sáng tạo là không có giới hạn", Thủ tướng cho rằng để tạo động lực tăng trưởng mới, cần khuyến khích tư duy sáng tạo và đổi mới; tạo ra môi trường thúc đẩy việc thử nghiệm ý tưởng mới, khám phá các phương pháp tiếp cận khác nhau và khuyến khích tinh thần sáng tạo trong mọi khía cạnh của đời sống.

Cùng với đó, cần chú trọng khai thác công nghệ 4.0, sử dụng công nghệ để tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới, cải tiến quy trình làm việc và tạo ra mô hình kinh doanh sáng tạo là cách để tạo ra động lực tăng trưởng mới, hướng tới kinh tế xanh, phát triển bền vững.

Hiện nay, chúng ta đang cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng phát triển nhanh và bền vững; chú trọng phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thương mại điện tử, các ngành, lĩnh vực mới nổi; trong đó, phấn đấu đào tạo được 50-100 nghìn nhân lực chất lượng cao cho ngành sản xuất chip bán dẫn trong giai đoạn từ năm 2025 đến năm 2030.

Thủ tướng đề nghị các cơ sở giáo dục đại học, trong đó có ĐHQG TP. Hồ Chí Minh phải phát huy hơn nữa vai trò của mình trong thực hiện mục tiêu đào tạo, tìm kiếm nhân tài, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Phát triển ĐHQG TP. Hồ Chí Minh thuộc nhóm hàng đầu châu Á

Nghị quyết số 24-NQ/TW của Bộ Chính trị về Phương hướng phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng Đông Nam bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 khẳng định: "Phát triển ĐHQG TPHCM theo hướng trọng tâm, trọng điểm đạt trình độ tiên tiến, thuộc nhóm hàng đầu châu Á".

Thủ tướng đánh giá cao ĐHQG TP. Hồ Chí Minh đã nhanh chóng xây dựng Đề án phát triển ĐHQG TP. Hồ Chí Minh thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á.

ĐHQG TP. Hồ Chí Minh cần sớm hoàn thiện Đề án để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; trên cơ sở đó phải quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt trong thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp của Đề án để đến năm 2030, nằm trong nhóm 100 cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á, góp phần quan trọng trong kiến tạo động lực tăng trưởng mới nhanh và bền vững cho vùng Đông Nam Bộ nói riêng và cả nước nói chung, nhất là tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Với quan điểm "nhà trường là nền tảng, thầy cô là động lực, học sinh, sinh viên là trung tâm", Thủ tướng lưu ý 5 nội dung.

Thứ nhất, đẩy mạnh tuyển chọn và đào tạo, bồi dưỡng học sinh giỏi, sinh viên, học viên chương trình tài năng các ngành khoa học cơ bản, thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản.

Thứ hai, chú trọng thu hút, trọng dụng và phát triển đội ngũ các nhà khoa học trẻ xuất sắc, các nhà khoa học đầu ngành, đam mê nghiên cứu.

Thứ ba, tập trung xây dựng và triển khai chương trình đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo trong các lĩnh vực công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và các vấn đề xã hội nổi lên, thuộc nhóm hàng đầu châu Á.

Thứ tư, phát triển Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia, kết nối với vùng và khu vực châu Á, trên tinh thần "hội tụ trí tuệ và lan tỏa lợi ích".

Thứ năm, phát triển nguồn lực tài chính bền vững và xây dựng Khu đô thị ĐHQG TP. Hồ Chí Minh xanh, hiện đại và bản sắc.

Chia sẻ với các học sinh, sinh viên, Thủ tướng khẳng định Đảng, Nhà nước luôn quan tâm, tạo điều kiện tốt nhất để các bạn học tập, rèn luyện, nghiên cứu, sáng tạo; trang bị cho các bạn hành trang đầy đủ nhất để bước vào đời, để trở thành những công dân toàn cầu.

Thủ tướng mong học sinh, sinh viên ĐHQG TP. Hồ Chí Minh cần chủ động, tích cực tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo, nâng cao năng lực cá nhân; đặt mục tiêu học tập, nghiên cứu rõ ràng, phát triển khả năng tự học và nâng cao năng lực chuyên môn.

Cũng theo Thủ tướng, tuổi trẻ phải có lý tưởng, hoài bão, ước mơ, khát vọng, phải dấn thân, dám nghĩ, dám nói, dám làm, phải trải nghiệm và cống hiến; do vậy các bạn cần tích cực tham gia vào hoạt động xã hội và tình nguyện, tham gia vào các dự án và chương trình liên quan đến phát triển cộng đồng, nhất là giúp đỡ những người yếu thế.

Cùng với đó, tích cực sáng tạo và tư duy phản biện bằng cách tham gia vào các dự án và cuộc thi liên quan đến lĩnh vực quan tâm và có thế mạnh. Tích cực học hỏi và tìm kiếm cơ hội trong các chương trình giao lưu quốc tế. Mạnh dạn tham gia vào các chương trình trao đổi quốc tế, trải nghiệm học tập ở các quốc gia khác để mở rộng tầm hiểu biết; hợp tác với sinh viên, học sinh từ các quốc gia khác để học hỏi và chia sẻ kiến thức, ý tưởng và kinh nghiệm.

Đồng thời, khám phá cơ hội khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, tạo ra các ý tưởng mới và ứng dụng khoa học công nghệ vào thực tiễn; chủ động tham gia vào các chương trình, sự kiện khởi nghiệp để học hỏi từ những người thành công và xây dựng mạng lưới trong cộng đồng khởi nghiệp.

Thủ tướng cũng mong các học sinh, sinh viên mạnh dạn tham gia đóng góp ý kiến trong việc xây dựng chính sách và ra quyết định của các cấp chính quyền; tham gia tích cực vào các diễn đàn thảo luận, cuộc họp và sự kiện chính trị, kinh tế và xã hội.

Tạo sự cạnh tranh lành mạnh giữa khu vực công và khu vực tư trong thu hút nhân tài

Cũng tại sự kiện, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã trao đổi, trả lời các câu hỏi của sinh viên ĐHQG TP. Hồ Chí Minh.

Trả lời câu hỏi của một sinh viên Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn về giải pháp thu hẹp khoảng cách bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục đại học, Thủ tướng khẳng định sự ưu việt và mục tiêu của chế độ ta là tiếp cận bình đẳng với tất cả các mục tiêu phát triển, trong đó có tiếp cận giáo dục đại học. Trong điều kiện khó khăn, Đảng, Nhà nước ta có cơ chế, chính sách để các đối tượng khác nhau, như học sinh vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, các đối tượng khó khăn… có điều kiện tiếp cận đại học.

Đơn cử, có hệ thống các trường nội trú để học sinh vùng sâu, vùng xa… có thể theo học phổ thông, từ đó có điều kiện để học đại học. Cùng với đó là các giải pháp như thực hiện bình đẳng giới trong tiếp cận giáo dục… Các địa phương phải thực hiện đúng chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước và thực hiện phù hợp điều kiện, hoàn cảnh từng địa phương.

Một sinh viên Trường Đại học Kinh tế - Luật chia sẻ với Thủ tướng rằng mức lương, chế độ đãi ngộ đang là những rào cản khiến nhiều sinh viên ra trường, nhất là sinh viên tốt nghiệp giỏi, xuất sắc băn khoăn hoặc chưa mặn mà về làm việc tại khu vực công. Em cũng băn khoăn về việc có nên về quê làm việc sau khi tốt nghiệp không.

Thủ tướng cho rằng, dù làm ở khu vực công hay tư, dù ở nơi mình sinh ra hay ở nơi nào khác trên đất nước Việt Nam, dù ở trong hay ngoài nước, miễn là cống hiến được tốt nhất, đóng góp được nhiều nhất, có lợi cho gia đình, bản thân, xã hội và đất nước thì đều được. Mỗi người có lựa chọn của riêng mình, phụ thuộc vào điều kiện và hoàn cảnh cụ thể. "Đất nước ta là một, nơi nào cũng là quê hương", Thủ tướng nói.

Theo Thủ tướng, ở mỗi khu vực đều có những thuận lợi và khó khăn, như làm việc tại khu vực công nhìn chung ổn định hơn nhưng thu nhập có thể thấp hơn khu vực tư. Nhà nước có chính sách với cả khu vực công và khu vực tư, như đang tiến hành cải cách chính sách tiền lương với khu vực công, đồng thời hướng tới mục tiêu tiền lương của hai khu vực tiệm cận nhau.

Bên cạnh đó, để cải thiện môi trường làm việc và chế độ đãi ngộ trong khu vực công để thu hút nhân tài, nhân lực chất lượng cao, Chính phủ đã ban hành Nghị định 140/2017/NĐ-CP về chính sách thu hút, tạo nguồn cán bộ từ sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, cán bộ khoa học trẻ…; Nghị định 73/2023/NĐ-CP về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

Thủ tướng cũng nhấn mạnh, điều rất quan trọng là tạo sự cạnh tranh lành mạnh giữa khu vực công và khu vực tư trong thu hút nhân tài, nhân lực chất lượng cao, qua đó góp phần phát triển kinh tế xã hội đất nước.

"Mục tiêu lớn nhất là làm cho nhân dân ngày càng ấm no và hạnh phúc, trong đó có các bạn sinh viên mới ra trường, dù là làm việc ở khu vực công hay khu vực tư", Thủ tướng nói.