Giảng tuồng trên đất Mỹ

Gian nan là nợ anh hùng phải vay

Nói về những gian nan phải vượt qua để đem văn hóa nghệ thuật truyền thống đến nước Mỹ, cách Việt Nam nửa vòng trái đất, Gs Hoàng Chương rất tâm đắc với câu tuồng nổi tiếng của danh nhân văn hóa Đào Tấn: Lao xao sóng vỗ ngọn tùng/Gian nan là nợ anh hùng phải vay. “Dẫu không phải là người anh hùng kiểu Tiết Cương trong vở tuồng Hộ Sanh Đàn của Đào Tấn mà chỉ là những nghệ sỹ mang văn hóa dân tộc mình đi quảng bá cho người nước ngoài nhưng trên con đường vạn dặm ấy cũng lắm gian nan, nhiều khi mất ăn, mất ngủ hay bị lạc đường...”.

Gs Hoàng Chương giảng tuồng cho sinh viên Mỹ

Kỷ niệm trong lần đầu ông độc hành đến Mỹ năm 2008 sau hơn 20 giờ bay là bị an ninh sân bay kiểm tra thu giữ hết vũ khí hành nghề như: gươm, giáo... đạo cụ biểu diễn tuồng, khi họ coi đó là vũ khí thật. Ông đã phải trổ tài vung thương, múa võ tuồng Bình Định ngay tại trạm kiểm soát sân bay thì họ mới tin và cho đi. Thế nhưng, thoát được ở sân bay này khi về đến sân bay khác vẫn bị... tịch thu. Không có bạn đồng hành hỗ trợ kể cả lúc thuyết giảng trên sân khấu, một mình ông vừa nói, vừa hát, vừa diễn tả các động tác, mồ hôi vã ra, tim đập mạnh mà vẫn phải làm bộ như không.

Năm 2010, 2011, Gs Hoàng Chương tiếp tục được mời sang giới thiệu văn hóa Việt Nam nói chung, nghệ thuật tuồng nói riêng với học sinh, sinh viên và giới trí thức của Mỹ. Đồng hành với ông trong 2 chuyến đi này là hai nghệ sỹ trẻ Mai Tuyết Hoa và Kiều Oanh. Mỗi chuyến đi theo một lộ trình khác nhau, cũng là cơ hội để các nghệ sỹ mở mang tầm mắt, được thăm thú nhiều nơi hơn. Năm 2010, các nghệ sỹ xuất phát từ Hà Nội nhưng lại đến Tokyo (Nhật Bản) trước rồi từ đó mới đến New York (Mỹ). Lần thứ ba là năm 2011 vừa qua, vẫn ba thầy trò lên đường sang Mỹ, nhưng qua Los Angeles, tới Chicago rồi mới chuyển máy bay để tới New York. Thêm người tuy có vui hơn nhưng gian truân vẫn vậy...

Giảng tuồng trên đất Mỹ

Các chuyến sang Mỹ giảng tuồng của Gs Hoàng Chương và học trò là theo lời mời của Gs Jack Harris, Trưởng khoa Xã hội học & Nhân học, Trường Đại học Hobart & William Smith ở New York. Cách đây 14 năm, ông Harris đã có dịp xem Gs Hoàng Chương thuyết giảng tuồng tại Hà Nội. Ấn tượng về tuồng dịp đó, ông đã mời Gs Hoàng Chương cùng 2 học trò sang tận Mỹ để giới thiệu tuồng trực tiếp cho thầy cô giáo và sinh viên trường ông. Sau 3 lần làm sứ giảng quảng bá tuồng và văn hóa Việt Nam trên đất Mỹ, Gs Hoàng Chương nhận thấy rằng, giới trí thức Mỹ có khao khát thực sự muốn tìm hiểu văn hóa và nghệ thuật truyền thống của Việt Nam. Đi đến đâu các nghệ sỹ Việt Nam cũng được chào đón nồng nhiệt. Chính điều này đã tiếp thêm sức mạnh các nghệ sỹ tâm huyết với nghệ thuật dân tộc như ông trên con đường gian nan này.

NSUT Cao Trọng Quế hóa trang cho sinh viên Mỹ

Trong chuyến đi năm 2011, đêm đầu tiên đoàn trình diễn ở Trường Đại học Keuka, cách Trường Đại học Hobart & William Smith khoảng 50 cây số. Hay tin đoàn đến biểu diễn, ngoài vợ chồng Gs Nguyễn Thuyết Phong, NSƯT Cao Trọng Quế - nguyên là một nhạc công tài hoa của Nhà hát Tuồng Đào Tấn (Bình Định) mới sang định cư tại bang Tennessee, cũng vượt hàng trăm cây số đến đón. Trường Đại học Keuka có chừng mươi sinh viên Việt Nam, đa số là nữ. Các em đều rất vui mừng khi gặp các nghệ sỹ từ quê nhà tới và nhiệt tình giúp đỡ chuẩn bị sân khấu biểu diễn. Với sự góp sức của NSƯT Cao Trọng Quế nên chương trình lần này có phần đầy đặn hơn. Ông đánh trống, chơi đàn nhị, đàn bầu và hát dân ca cùng Gs Nguyễn Thuyết Phong và hai nữ nghệ sỹ Kiều Oanh, Mai Tuyết Hoa.

Khác hẳn các chương trình đã tổ chức, lần này trước buổi biểu diễn Gs Nguyễn Thuyết Phong và vợ - nhà ẩm thực Tịnh Hải đã huấn luyện cấp tốc cho các đầu bếp Mỹ thực hiện một bữa ăn Việt phục vụ vài trăm thực khách. Vậy là song song với việc được xem nghệ thuật truyền thống Việt Nam (tuồng và âm nhạc dân tộc), các thầy giáo và sinh viên Mỹ còn được thưởng thức ẩm thực Việt. Đặc biệt, hai nghệ sỹ Kiều Oanh và Mai Tuyết Hoa còn rất sáng tạo khi kết hợp với sinh viên Việt Nam ở đây tổ chức màn trình diễn áo dài. Thật bất ngờ khi những chiếc áo dài đủ màu sắc được khoác lên những thân hình thon thả, trẻ trung đã tạo nên một vẻ đẹp Việt Nam đặc sắc, gây sự chú ý đặc biệt đối với người Mỹ, nhất là khi Gs Hoàng Chương giảng giải cho họ về bản sắc văn hóa Việt gắn với tà áo dài.

Sau phần trình diễn áo dài, nghệ sỹ Cao Trọng Quế chọn một sinh viên Việt có khuôn mặt khôi ngô để vẽ mặt Quan Công, trong tuồng Quan Công hồi cổ thành của Đào Tấn. Gs Hoàng Chương dẫn diễn viên bất đắc dĩ ấy lên sân khấu và giảng giải về nghệ thuật hóa trang tuồng. Nói về sự tiếp nhận nghệ thuật tuồng của sinh viên Mỹ, Gs Hoàng Chương nhận xét: “những trí thức trẻ ở đây lúc đầu tiếp xúc với nghệ thuật dân tộc Việt chẳng khác nào lần đầu tiếp xúc với ẩm thực Việt, còn nhiều bỡ ngỡ, còn thăm dò, nhấm nháp nhưng khi quen rồi lại thấy hay, thấy ngon...”. Bao giờ chương trình trình diễn của đoàn cũng có hai phần, sau phần giới thiệu âm nhạc và nhạc cụ truyền thống của Gs Nguyễn Thuyết Phong, phần trình diễn, giảng tuồng luôn thực sự cuốn hút người xem. Cách trình diễn lạ lẫm: uống rượu đủ kiểu, vuốt râu, bắt ngựa, đi ngựa, múa thương, chèo thuyền, nhảy thành, câu cá... và cao hơn nữa là lớp diễn Hồ Nguyệt Cô hóa cáo đầy kịch tính, bạo liệt do Gs Hoàng Chương thể hiện vai Tiết Giao, Kiều Oanh diễn vai Hồ Nguyệt Cô đã làm người xem kinh ngạc, thán phục...

Thuyết trình tuồng cho sinh viên Mỹ

Ảnh TL do Gs Hoàng Chương cung cấp

Sự yêu mến, thích thú của công chúng Mỹ không chỉ thể hiện khi họ chăm chú lắng nghe Gs Hoàng Chương thuyết trình hay thưởng thức những tiết mục do chính ông và các nghệ sỹ biểu diễn mà sau chương trình họ còn đặt những câu hỏi lý thú, như: giới trẻ Việt Nam có yêu thích tuồng không? Việt Nam làm cách nào để bảo tồn và phát huy nghệ thuật tuồng trong đời sống hiện đại? Tuồng Việt Nam có phải từ kinh kịch của Trung Quốc không? Bằng kiến thức và những động tác vũ đạo minh họa sống động, Gs Hoàng Chương đã cho khán giả Mỹ hiểu rõ sự khác biệt trong âm nhạc, ngôn ngữ, động tác giữa tuồng Việt Nam và kinh kịch Trung Quốc. Ngay cả nghệ sỹ Mai Tuyết Hoa cũng phải thừa nhận rằng, qua những lần đến Mỹ cùng thầy Hoàng Chương, chị hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật truyền thống và nghệ thuật tuồng của dân tộc.

Với các em học sinh tiểu học, trung học tại TP Chatanooga, Đông Nam nước Mỹ, nghệ thuật truyền thống Việt Nam cũng kích thích trí tò mò, ưa khám phá của các em. Điều này thể hiện qua nét mặt háo hức, những tràng pháo tay nồng nhiệt khi các em được nghe hát dân ca, diễn tấu nhạc cụ và nhất là khi được xem Gs Hoàng Chương thị phạm các động tác cơ bản của nghệ thuật tuồng. Sau buổi diễn, một cô giáo đã nói với Gs Hoàng Chương đầy tiếc nuối: giá mà chương trình kéo dài thêm thì tốt quá vì các cháu vẫn còn muốn được xem tuồng.

“Tính độc đáo và hấp dẫn của nghệ thuật tuồng nói riêng, nghệ thuật truyền thống Việt Nam nói chung có khả năng chinh phục bất kỳ dân tộc nào, đối tượng nào. Đúng là nghệ thuật truyền thống Việt Nam có sức mạnh tiềm tàng, nó là một vũ khí nhẹ nhưng có sức mạnh chinh phục con người”, Gs Hoàng Chương khẳng định.